῾Η ἔκθεση

            Γιὰ τριάντα σχεδὸν χρόνια μετὰ τὴν Τουρκικὴ εἰσβολὴ στὴν Κύπρο ἐλάχιστες ἦταν οἱ πληροφορίες γιὰ τὴν κατάσταση τῶν χριστιανικῶν μνημεῖων στὸ κατεχόμενο τμῆμα τοῦ νησιοῦ ἢ γιὰ τὴν τύχη τῶν κινητῶν τους ἀντικειμένων (φορητῶν εἰκόνων, χειρογράφων, ἱερῶν σκευῶν, παλαιτύπων κτλ.)

          Μεμονωμένες πληροφορίες ποὺ κατὰ καιροὺς γίνονταν γνωστές, ἔκαναν λόγο γιὰ μεγάλη καταστροφή, λεηλασίες καὶ βανδαλισμοὺς τῶν ναῶν, σύληση τῶν νεκροταφείων, μετατροπὴ τῶν ἐκκλησιῶν σὲ στάβλους καὶ ἁρπαγὴ τῶν εἰκόνων τους καὶ τῶν ἱερῶν τους σκευῶν. Τὰ πρῶτα γεγονότα ποὺ ἄρχισαν νὰ ἐπιβεβαιώνουν τὶς πληροφορίες αὐτὲς ἦταν ὁ ἐντοπισμὸς σὲ ἀγορές, κυρίως τῆς δυτικῆς Εὐρώπης καὶ τῆς ᾿Αμερικῆς, βυζαντινῶν εἰκόνων ἀπὸ ναοὺς τῆς κατεχόμενης Κύπρου, καθὼς καὶ ἀρχαίων ἀντικειμένων (π.χ. συλλογὴ Χατζηπροδρόμου). ᾿Ακολούθως ἐντοπίσθηκαν λεηλατημένοι βυζαντινοὶ θησαυροὶ ἀπὸ τὴν Κύπρο μέχρι καὶ τὴν ᾿Άπω ᾿Ανατολὴ (π.χ. βημόθυρο ἀπὸ τὴν ῾Αγία Παρασκευὴ Περιστερώνας ᾿Αμμοχώστου στὴν ᾿Οσάκα τῆς ᾿Ιαπωνίας), ἐνῶ ὁ ἐντοπισμὸς τῶν ἀποτοιχισμένων ψηφιδωτῶν ἀπὸ τὴν Παναγία Κανακαρία τῆς Λυθράγκωμης στὶς ΗΠΑ συντάραξε τὴν παγκόσμια ἐπιστημονικὴ κοινότητα. ᾿Ακολούθησε ὁ ἀποτοιχισμὸς τῶν τοιχογραφιῶν τοῦ ῾Αγίου Εὐφημιανοῦ τῆς Λύσης καὶ ἡ μεταφορά τους στὸ ῞Ίδρυμα Μενὶλ τοῦ Τέξας, καθὼς καὶ δεκάδων ἄλλων τοιχογραφιῶν καὶ ψηφιδωτῶν, ποὺ ἐντοπίσθηκαν σὲ ἰδιωτικὲς συλλογὲς τοῦ ἐξωτερικοῦ.

            Τόσο ἡ ᾿Εκκλησία τῆς Κύπρου καὶ οἱ νόμιμες Ἀρχἑς τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας, ὅσο καὶ ἰδιῶτες καὶ ῾Ιδρύματα κινητοποιήθηκαν ἔκτοτε γιὰ τὸν ἐπαναπατρισμὸ πολλῶν ἀντικειμένων, ποὺ ἐμφανίζονται ἀκόμη σὲ παράνομες ἀγορὲς τοῦ ἐξωτερικοῦ καὶ σὲ δημοπρασίες διεθνῶν Οἴκων. Οἱ ἐκθέσεις τῶν ἐμπειρογνωμόνων, τοὺς ὁποίους διόρισε τὸ Συμβούλιο τῆς Εὐρώπης καὶ οἱ ὁποῖοι ἐπισκέφθηκαν κάποια ἀπὸ τὰ κατεχόμενα μνημεῖα, ἐπιβεβαίωσαν τὴν καταστροφή, ποὺ εἶχαν ὑποστεῖ καὶ τὰ ἴδια τὰ μνημεῖα. Στὰ κείμενά τους οἱ ἐμπειρογνώμονες ἐπεσήμαιναν τὸ μέγεθος τῆς καταστροφῆς καὶ ἔκρουαν τὸν κώδωνα τοῦ κινδύνου γιὰ τὴν ἄμεση ἀναστήλωση καὶ συντήρηση τῶν μνημείων, ἡ ὁποία ὅμως ποτὲ δὲν πραγματοποιήθηκε.

            Μετὰ τὴ μερικὴ ἄρση τῶν περιορισμῶν διέλευσης στὶς κατεχόμενες περιοχὲς (Πάσχα 2003) τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ ᾿Επισκόπου Κύκκου, κ. Νικηφόρου γιὰ τὴν τύχη τῆς ἐκκλησιαστικῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς στὶς κατεχόμενες περιοχὲς ἐκδηλώθηκε καὶ ἔμπρακτα. Τὸ Μουσεῖον τῆς ῾Ιερᾶς Μονῆς Κύκκου ἐνέταξε στὰ ἐρευνητικά του προγράμματα τὴν πρώτη συστηματικὴ καὶ ἐπιστημονικὴ συγκέντρωση πληροφοριῶν, καταγραφή, φωτογραφικὴ καὶ ἀρχιτεκτονικὴ ἀποτύπωση τῶν κατεχομένων χριστιανικῶν ναῶν, γιὰ τὴν ὁποία συγκροτήθηκε ὁμάδα εἰδικῶν.

            Σήμερα, καθὼς ἡ φωτογραφικὴ ἀποτύπωση τῶν χριστιανικῶν μνημείων ἔχει ὁλοκληρωθεῖ, τὸ Μουσεῖον τῆς ῾Ιερᾶς Μονῆς Κύκκου προχωρεῖ στὴν παροῦσα φωτογραφικὴ ἔκθεση μὲ σκοπὸ τὴν παρουσίαση, τόσο στὸ εὐρὺ κοινό, ὅσο καὶ στὴν ἐπιστημονικὴ κοινότητα, τοῦ μεγέθους τῆς καταστροφῆς, ποὺ ὑπέστη καὶ συνεχίζει νὰ ὑφίσταται ἡ πολιτιστικὴ κληρονομιὰ τοῦ τόπου.

            Οἱ διαπιστώσεις βάσει τῶν στοιχείων, ποὺ συγκεντρώθηκαν ἀπὸ αὐτοψία, εἶναι συγκλονιστικὰ τραγικές. Μνημεῖα παγκόσμιας πολιτιστικῆς σημασίας ἀπογυμνώθηκαν βάναυσα ἀπό τὶς ἁγιογραφίες, τὰ εἰκονοστάσια καὶ τὶς εἰκόνες τους. Δίκτυο ἀρχαιοκαπηλίας πριόνισε συστηματικὰ βυζαντινὰ ψηφιδωτὰ καὶ τοιχογραφίες, καὶ τὰ διοχέτευσε στὶς ἀγορὲς τοῦ ἐξωτερικοῦ. ῾Η λεηλασία ἔλαβε πρωτοφανεῖς διαστάσεις. Πέρα ἀπὸ τὸν κινητὸ ἐξοπλισμὸ τῶν ναῶν ἐκλάπησαν ἐπίσης καμπάνες, θύρες, παραθυρόφυλλα, στέγες, δάπεδα τῶν ναῶν, ἐνῶ ξηλώθηκαν ἀκόμη καὶ οἱ ἠλεκτρολογικὲς ἐγκαταστάσεις τῶν ἐκκλησιῶν. Δεκάδες κωδωνοστάσια γκρεμίσθηκαν γιὰ νὰ μὴν ξεχωρίζουν στὰ χωριά οἱ χριστιανικοὶ ναοί, ἐνῶ τὸ κατοχικὸ καθεστὼς δὲν δίστασε νὰ προχωρήσει ἀκόμη καὶ στὴν κατεδάφιση μεσαιωνικῶν ναῶν, διακοσμημένων μὲ βυζαντινὲς τοιχογραφίες (π.χ. Μονὴ Αὐγασίδας). Μετὰ τὸν ἐκτοπισμὸ τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ ἀπὸ τὶς πατρογονικές του ἑστίες, τὸν ἐποικισμὸ μὲ πληθυσμοὺς ἀπὸ τὰ βάθη τῆς ᾿Ανατολῆς ἢ τῆς Μαύρης Θάλασσας καὶ τὴν παράνομη ἀλλαγὴ τῶν ἀρχέγονων τοπωνυμίων τῆς Κύπρου μὲ καινοφανῆ τουρκικά, οἱ ναοί, τὸ μόνο σημάδι τῆς χριστιανικῆς παρουσίας, ποὺ ἀπέμεινε ὁρατό στὸ βόρειο τμῆμα τοῦ νησιοῦ ἐπιδιώκεται νὰ ἐξαλειφθεῖ.

            Στὴν ἔκθεση παρουσιάζεται ἡ σημερινὴ κατάσταση χριστιανικῶν ναῶν στὴν κατεχόμενη Κύπρο, οἱ ὁποῖοι καταρρέουν μέρα μὲ τὴ μέρα, ἐνῶ δεκάδες ἐκκλησίες χρησιμοποιοῦνται σήμερα γιὰ τὶς ἀνάγκες τῶν τουρκικῶν στρατευμάτων κατοχῆς, ὡς στρατῶνες καὶ ἀποθηκευτικοὶ χῶροι. ῾Όσες ἀπὸ τὶς ἐκκλησίες δὲν μετατράπηκαν σὲ ὀθωμανικὰ τεμένη χρησιμοποιοῦνται σήμερα ὡς ποδοσφαιρικὲς λέσχες, γραφεῖα σωματείων, θέατρα, ξενοδοχεῖα, ἐκθεσιακοὶ χῶροι ἔργων τέχνης, ἐργαστήρια ζωγραφικῆς, ἀποθῆκες, καταστήματα, νεκροτομεῖα, ἀχυρῶνες, ὀρνιθῶνες, στάβλοι καὶ βουστάσια. ῾Η πλειοψηφία τῶν κοιμητηρίων ἔχει σήμερα ἰσοπεδωθεῖ. Ποτὲ στὸ πλούσιο ἱστορικὸ παρελθὸν τῆς Κύπρου ἡ μισαλλοδοξία καὶ ἡ βαναυσότητα τῶν κατακτητῶν της δὲν ἔφθασε σὲ τέτοιο βαθμὸ ὀργανωμένης καὶ ἑκούσιας καταστροφῆς.

            ῾Η Κύπρος σήμερα, ἐνταγμένη στὴ μεγάλη οἰκογένεια τῆς Εὐρωπαϊκῆς ῾Ένωσης, ὀφείλει νὰ καταγγείλει καὶ νὰ ἀναδείξει τὴ συνεχιζόμενη λεηλασία καὶ καταστροφὴ τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς τοῦ τόπου, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ, ὄχι μόνο κοινὴ εὐρωπαϊκὴ παρακαταθήκη, ἀλλὰ παγκόσμια κληρονομιά. Ἡ θρησκευτικὴ ἐλευθερία, ἡ τήρηση τῶν ἀρχῶν τοῦ δικαίου, ὁ σεβασμὸς καὶ ἡ προστασία τῶν ἱστορικῶν καταλοίπων τοῦ παρελθόντος ἀποτελοῦν θεμελιώδεις συνισταμένες τῆς Εὐρωπαϊκῆς ῾Ένωσης, τὶς ὁποῖες ἀμφότερες οἱ κοινότητες τοῦ νησιοῦ, ῾Ελληνοκυπριακὴ καὶ Τουρκοκυπριακή, ἀπαιτοῦν ἀπὸ τὰ τουρκικὰ στρατεύματα κατοχῆς νὰ τηρήσουν.

῾Η ἀνάγκη ἐπέμβασης, προστασίας καὶ ἀναστήλωσης τῶν μνημείων εἶναι πλέον σήμερα πιὸ ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη ἀπὸ ὅσο ποτὲ ἄλλοτε. Στὰ πλαίσια αὐτὰ τὸ Μουσεῖον τῆς ῾Ιερᾶς Μονῆς Κύκκου προγραμματίζει τὴ διττὴ ἀξιοποίηση τοῦ συγκεντρωθέντος ὑλικοῦ, τόσο μὲ τὴν ἐπιστημονικὴ μελέτη τῶν παλαιοχριστιανικῶν καὶ μεσαιωνικῶν μνημείων τῆς κατεχόμενης Κύπρου, ὅσο καὶ μὲ τὴν εὐαισθητοποίηση τοῦ κοινοῦ μέσω ἐκθέσεων στὸ ἐσωτερικὸ καὶ τὸ ἐξωτερικό, καθὼς καὶ εἰδικῶν ἐκδόσεων.