Τουρκοκρατία (1571-1878)
      Η ζοφερή περίοδος της τουρκοκρατίας έθεσε σε μεγάλη δοκιμασία τον ελληνισμό της Κύπρου. Ο αλλόθρησκος κατακτητής έφερνε μαζί του ένα εντελώς ξένο για τον κυπριακό λαό πολιτισμό, καθώς και μία διαφορετική θρησκεία, στην επιβολή της οποίας αποσκοπούσε.
Για να επιτύχει τους σκοπούς του εγκατέστησε στην Κύπρο πολυάριθμες στρατιωτικές δυνάμεις και δημιούργησε μουσουλμανικές κοινότητες. Με ιδεολογικό υπόβαθρο το ισλάμ, η οθωμανική αυτοκρατορία πίστευε πως αντλούσε το δικαίωμα για την άγρια εκμετάλλευση των υποδούλων, οι οποίοι βρίσκονταν σε κατάσταση πνευματικής εξαθλίωσης και κάτω από τον συνεχή κίνδυνο της βιολογικής εξαφάνισης.

      Μέσα στις νέες συνθήκες μοναδική οργανωμένη δύναμη και ελπίδα του λαού απέμενε η Εκκλησία, η οποία τον προστάτευε, τον ενδυνάμωνε και τον καθοδηγούσε. Στον αγώνα αυτό τεράστια υπήρξε η συμβολή της Ιεράς Μονής Κύκκου. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, όταν η θρησκευτική πίστη ισοδυναμούσε με την εθνική ταυτότητα, η Μονή προφύλασσε τη θρησκευτική συνείδηση, η οποία ήταν ο κυματοθραύστης των εξισλαμισμών που, σε τελευταία ανάλυση, οδηγούσαν στον εκτουρκισμό. Χιλιάδες προσκυνητές, αψηφώντας τις οδικές δυσκολίες και τους συνεπαγόμενους κινδύνους, ταξίδευαν ημέρες και εβδομάδες για να φθάσουν στον προορισμό τους, να προσευχηθούν, να ζητήσουν βοήθεια από την Αγία Εικόνα και να αντλήσουν συνάμα θάρρος και αντοχή, για να αντέξουν τα δεινά της σκλαβιάς.

       Ασυλο όμως των χριστιανών ήταν και τα διάσπαρτα σε όλη την Κύπρο Μετόχια της Μονής, τα κυριότερα από τα οποία ήταν αυτά του Αρχαγγέλου στη Λακατάμεια, του Αγίου Προκοπίου στην Έγκωμη, του Ξηροποτάμου στην Πεντάγεια, της Αγίας Μονής και του Σίντη στην Πάφο.
Η συνεισφορά της Ιεράς Μονής Κύκκου δεν περιορίστηκε μόνο στον παραπάνω ρόλο. Στο περιβάλλον της καλλιεργήθηκαν η τέχνη, η αγιογραφία, η ξυλογλυπτική και τα γράμματα. Μάρτυρες οι κώδικες, τα μουσικά χειρόγραφα, τα διάφορα κειμήλια και τα έγγραφα, που σώζονται στη Μονή, στην υπόλοιπη Κύπρο, σε ιδιώτες ή σε μουσεία, σε βιβλιοθήκες και αρχεία πολλών χωρών. Μάρτυρας το ελληνικό σχολείο - έστω υποτυπώδες με τα σημερινά πρότυπα - που λειτουργούσε στη Μονή από τον 18ο αι. Στο σχολείο αυτό, στο οποίο δίδαξε και ο δάσκαλος του γένους Εφραίμ ο Αθηναίος, μαθητές ήταν οι δόκιμοι της Μονής, καθώς και άλλοι νέοι, οι οποίοι μετά την αποφοίτησή τους επέστρεφαν στους τόπους καταγωγής τους. Εκεί, είτε ως ιερείς, είτε ως δάσκαλοι, διέδιδαν τις γνώσεις που είχαν αποκτήσει. Το σχολείο του Κύκκου αργότερα εξελίχθηκε σε τριτάξιο ελληνικό γυμνάσιο. Πολλοί μαθητές του συνέχισαν τις σπουδές τους στις Θεολογικές σχολές των Αθηνών, της Χάλκης και του Τιμίου Σταυρού των Ιεροσολύμων. Το πνευματικό τους έργο είναι άλλη μία προσφορά της Μονής.