125 / 196
Eνατενίσεις
123
της Παναγίας του Τοχνιού. Από τις Μάντρες
απέχει περίπου 1,5 χλμ. και άλλα 2 από το μονα-
στήρι. Πλησιέστερα προς το χωριό, περί τα 400
μέτρα βορειοδυτικά της, υπήρξε και άλλος ναός,
αφιερωμένος στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Στην όλη
έκταση μεταξύ των δύο ναών υπάρχει εκτενής αρ-
χαιολογικός χώρος κατάσπαρτος από θραύσματα
αγγείων, σύμφωνα δε προς επιφανειακή εξέταση,
επρόκειτο για αρχαίο οικισμό των Ελληνιστικών
– Ρωμαϊκών χρόνων (4ος – 1ος μ.Χ. αι.). Νοτιότε-
ρα έχει εντοπιστεί και το αρχαίο νεκροταφείο του
οικισμού εκείνου. Πληροφορίες από γέροντες της
περιοχής ομιλούν και για ανεύρεση αγαλμάτων
κάποτε, αλλά και νομισμάτων του Μεγάλου Αλε-
ξάνδρου.
Ηεκκλησία τηςΠαναγίας Γαλακτηνής πήρε το
επίθετο από ύπαρξη κάποτε σπηλαίου εκεί, με τρε-
χούμενο νερό – σήμερα δεν σώζεται. Ο ναός, κρυμ-
μένος σ’ ένα απότομο ύψωμα κι ανάμεσα σε πεύκα
καικυπαρίσσια, είναιπετρόκτιστος,μονόκλιτος,με
εσωτερικές διαστάσεις 8.00 Χ 4.10 μέτρα, εκτός της
αψίδας στα ανατολικά που έχει χορδή 2.40 μέτρα
και βέλος 1.70. Είναι κτισμένος με ασύμμετρους
λίθους και εσωτερικά δύο καμάρες στήριζαν την
ξύλινη στέγη με χολετρωτά κεραμίδια. Η στέγη
δεν υπάρχει σήμερα. Πιθανότατα είναι κτίσμα του
15ου ή 16ου αιώνα, αλλά με μεταγενέστερες επι-
σκευές. Στα νοτιοανατολικά του ναού υπάρχουν
ερείπια άλλου μικρού οικοδομήματος, σε απόστα-
ση 60 μέτρων. Ορατά είναι στην ευρύτερη περιοχή
κατάλοιπα και άλλων κτισμάτων, που δείχνουν ότι
μάλλον είχε υπάρξει εδώ ένα χωριό
κι ότι ο ναός ήταν κάποτε ενορια-
κός (δες αμέσως πιο κάτω).
04. Αρχάγγελος Μιχαήλ.
Βρίσκεται περί τα 400 μέτρα βο-
ρειοδυτικά του προηγούμενου
ναού, πλησιέστερα προς το χωριό
Μάντρες, στη δεξιά όχθη βαθιάς
κοίτης ενός ρυακιού. Πιθανότατα
και ο ναός αυτός ήταν ενοριακός
κάποιου χωριού που είχε υπάρξει
κάποτε. Και ποιο θα μπορούσε να
ήταν αυτό; Ίσως το ίδιο το χωριό
Μάντρες που κάποτε, για κάποιο
λόγο, μετακινήθηκε δυτικότερα,
στη σημερινή του θέση, όπου κτί-
στηκε άλλος ενοριακός ναός, τον
19ο αιώνα, αυτός που υπάρχει και
σήμερα, αφιερωμένος στον άγιο
Μάμα. Αλλά το πιθανότερο είναι
να είχε υπάρξει άλλο χωριό που
διαλύθηκε. Σε παλαιούς χάρτες,
όπως εκείνος του Abraham Ortelius του έτους
1573, σημειώνονται οι Μάντρες (Mandra) και ανα-
τολικά του τοποθετείται άλλο χωριό που δεν υφί-
σταται σήμερα, με την ονομασία Πλούσια (Plusia).
Τοποθετείται μεταξύ των χωριώνΜάντρες και Άρ-
δανα, όπου μια κοιλάδα και η εκεί δασική έκταση
διασώζουν το τοπωνύμιο, φέροντας ακριβώς την
ονομασία Πλούσια (τα). Το χωριό αυτό μνημονεύ-
εται και σε έγγραφα της περιόδου της Βενετοκρα-
τίας, συνεπώς θα πρέπει να διαλύθηκε αργότερα,
στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Υπάρχει όμως
ασάφεια ως προς τις ακριβείς τοποθεσίες των οικι-
σμών, καθώς μάλιστα οι παλαιοί χάρτες δεν συμ-
φωνούν μεταξύ τους. Για παράδειγμα ο χάρτης του
Leonida Attar του έτους 1542 σημειώνει στα ανα-
τολικά του χωριού Μάντρες άλλο οικισμό με την
ονομασία Migna (;) ενώ τα Πλούσια τα τοποθετεί
ψηλότερα και βορειότερα.
Ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ είναι πολύ νεότε-
ρο κτίσμα, με τσιμέντο και επίπεδη στέγη. Σήμερα
χρησιμοποιείται ως αποθήκη σανού, ωστόσο μια
Τουρκάλα έποικος που έβοσκε τα πρόβατα στην
περιοχή μου άνοιξε για να δω το εσωτερικό του,
στο οποίο δεν σώζεται τίποτα το εκκλησιαστικό. Ο
ναός αυτός προφανώς αντικατέστησε άλλο πολύ
παλαιότερο, του οποίου λίγα κατάλοιπα σώζονται
στα ανατολικά του νέου. Τα κατάλοιπα δείχνουν
ότι ο παλαιός ναός είχε εσωτερικές διαστάσεις πε-
ρίπου 6.00 Χ 3.20 μέτρα. Ήταν λιθόκτιστος, με χο-
ντρούς τοίχους πάχους 60 εκατοστών. Στα δυτικά
Κατάλοιπα του παλαιού ναού του Αρχαγγέλου
Μιχαήλ, κοντά στο χωριό Μάντρες