66 / 196
64
Eνατενίσεις
Εξορίζεται από τον πραγματικό εαυτό του, διασπά-
ται, μαζοποιείται, μηχανοποιείται και χάνεται στην
ανωνυμία. Η ζωή του συμπιέζεται στο επίπεδο της
αμεσότητας και παραδίδεται στην ανία και την αδι-
αφορία. Οι σχέσεις του με τα πράγματα φαλκιδεύ-
ονται και μετατρέπονται σε μηχανικές διαδικασίες.
Αυτό γίνεται με τη μορφή που παίρνει η εργασία. Το
ίδιο συμβαίνει με την κατανάλωση, την πληροφόρη-
ση, την επικοινωνία, την ίδια την απόλαυση. Ο άν-
θρωπος δεν καταναλώνει αυτά που χρειάζεται, αλλά
ζει τη διαδικασία της καταναλώσεως. Δεν πληροφο-
ρείται αυτά που τον ενδιαφέρουν, δεν επικοινωνεί με
ό,τι επιθυμεί, δεν απολαμβάνει ό,τι αναζητεί, αλλά
μπαίνει σε διαδικασίες που τον οδηγούν προς αυτά.
Έτσι η κρίση συντρίβει τον άνθρωπο»
1
.
Η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία είναι
προϊόν και αποτέλεσμα του καπιταλιστικού συ-
στήματος της Δύσης. Οι βάσεις και οι προϋποθέ-
σεις της προκύπτουν, τόσο από τα φιλοσοφικά
ρεύματα, όσο και από τις θεολογικές σχολές που
αναδύθηκαν στη δυτική Ευρώπη μετά την Ανα-
γέννηση. Ο νεώτερος δυτικός ανθρωπισμός είδε
τον άνθρωπο ως ελεύθερο και ανεξάρτητο άτομο,
ενώ παράλληλα παραμέρισε την πίστη στο Θεό,
για να βάλει στη θέση του τον ανθρώπινο λόγο.
Κύριος εκφραστής της θέσεως αυτής ήταν ο Καντ.
Ηηθική τουΚαντ αποθεώνει τον άνθρωπο και την
ανθρώπινη βούληση. Σύμφωνα με τον Καντ, το
καλό βρίσκεται στο άτομο και θεωρείται ανεξάρτη-
τα από την κοινωνία και τις κοινωνικές σχέσεις
2
.
Έτσι έχουμε τον γνωστό ατομισμό και υποκει-
μενισμό της δυτικής σκέψεως, ο οποίος είχε ήδη
καθιερωθεί στη θεολογία από το Λούθηρο και στη
φιλοσοφία από τον Καρτέσιο
3
. Ακόμη και εκπρό-
σωπος της ψυχολογίας, ο Έριχ Φρομ, υποστήριζε
αυτή τη θέση διατυπώνοντας ότι:
«Ο άνθρωπος εί-
ναι μέτρο όλων των πραγμάτων».
Έτσι η υπέρτατη
αξία της ανθρωπιστικής ηθικής αποτελεί για τον
Φρομ
«την αγάπη του ατόμου προς τον εαυτό του»
4
.
Επομένως, αυτό που κατά τη χριστιανική
διδασκαλία αποτελεί την αιτία της ανθρώπινης
ανελευθερίας, δηλαδή η φιλαυτία – η αγάπη και
η δουλεία στο εμπαθές εγώ, προβάλλεται από το
σύγχρονο πολιτισμό ως υπέρτατη ηθική αξία
και εκλαμβάνεται ως αυτονομία
5
. Ο άνθρωπος
αδιαφορεί συνήθως για την αληθινή ελευθερία
και αρκείται στην επιφανειακή προσέγγισή της.
Πιστεύει ότι είναι ελεύθερος, όταν μπορεί να ικα-
νοποιεί αδιάκριτα τις επιθυμίες του. Η δυνατό-
τητα όμως αυτή δεν φανερώνει ελευθερία αλλά
δουλικότητα. Αληθινή ελευθερία υπάρχει, όταν
ο άνθρωπος επιθυμεί αυτά που θέλει πραγματικά
η φύση του. Όταν δηλαδή επικρατεί ενότητα ανά-
μεσα στην επιθυμία και τη φυσική θέλησή του
6
.
Συνεπώς, όλα αρχίζουν και όλα καταλήγουν στη
διαχείριση της ανθρώπινης επιθυμίας. Υπάρχουν
τρεις κατηγορίες της επιθυμίας στον άνθρωπο: α)
Η επιθυμία ως θεμέλιο της ανθρώπινης φύσεως,
β) Η διαστροφή της επιθυμίας και γ) η επιθυμία
κοινωνίας
7
.
α)
Η επιθυμία ως θεμέλιο της ανθρώπινης
φύσεως.
Η επιθυμία αποτελεί οντολογικό γνώρι-
σμαστονάνθρωπο, δηλαδήθεμελιώδηόροκαι προ-
ϋπόθεση της ανθρώπινης φύσεως. Πρώτος ο Πλά-
τωνας διέκρινε στην ανθρώπινη ψυχή τρία μέρη:
το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητικό.
Θεωρούσε ως αρετή του λογιστικού τη φρόνηση
ή τη σοφία, ως αρετή του θυμοειδούς την ανδρεία
και ως αρετή του επιθυμητικού τη σωφροσύνη.
Τέταρτη, τέλος, αρετή, ανώτερη από τις τρεις προ-
ηγούμενες και με αντικείμενο την εναρμόνιση
των τριών μερών της ψυχής, θεωρούσε τη δικαι-
οσύνη
8
. Κάθε, επομένως, προσπάθεια αποφυγής ή
παράκαμψης των αρετών της ψυχής, διαστρέφει
και εγκλωβίζει τον άνθρωπο στις ανεξάντλητες
ορέξεις των επιθυμιών του.
Για τον Αριστοτέλη, αντικείμενο της πρακτι-
1
Μαντζαρίδη Γ.,
Χριστιανική Ηθική Ι. Εισαγωγή – Γενικές Αρχές, Σύγχρονη Προβληματική,
Πουρναρά, Θεσσαλονίκη
2004
2
, σελ. 194-195.
2
Καντ Ι.,
Τα θεμέλια της μεταφυσικής των ηθών,
(ελλ. μτφρ. Τζαβάρα Γ.), Αθήνα-Γιάννενα 1984.
3
Δεληκωσταντή Κ.,
Το ήθος της ελευθερίας,
Αθήνα 1990, σελ. 79· 113
κ.εξ.4
FrommE.,
Ο άνθρωπος για τον εαυτό του. Έρευνα στη ψυχολογία της ηθικής,
(Εισαγ-μτφρ Θεοδωρακάτου Δ.), Αθήνα 1974,
σελ. 46-53.
5
Μαντζαρίδη Γ.,
Χριστιανική Ηθική Ι,
ό.π., σελ. 125-126.
6
ΜαντζαρίδηΓ.,
ΧριστιανικήΗθική ΙΙ.
Άνθρωπος και Θεός. Άνθρωπος και συνάνθρωπος. Υπαρξιακές και Βιοηθικές θέσεις
και προοπτικές, Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004
2
, σελ. 260.
7
Παραβάντσου π. Α., «Οι προοπτικές της επιθυμίας», στο:
Τα λόγια σου σαν μέλι. Σύγχρονες αναγνώσεις στους Ψαλμούς,
(επιμ. Πρωτ. Βασίλειου Θερμού), Εν πλώ, Αθήνα 2012, σελ. 209-217.
8
Πλάτωνος, Πολιτεία Δ
’
, 444d. Ματσούκα Ν., Ιστορία της Φιλοσοφίας. Με σύντομη εισαγωγή στη φιλοσοφία, Πουρναρά,
Θεσσαλονίκη 20017, σελ. 175-178.