67 / 196
Eνατενίσεις
65
κής επιστήμης, στην οποία υπάγεται η ηθική, εί-
ναι η εξέταση της πρακτικής ζωής του ανθρώπου,
που εξαρτάται από την προαίρεσή του
9
. Συνεπώς,
σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, καμιά αρετή δεν
προσφέρεται στον άνθρωπο από τηφύση, όπως και
από την άλλη πλευρά κανένα φυσικό πράγμα δεν
αποκτά δική του ξεχωριστή αρετή. Αυτό σημαίνει
ότι για να γίνει κάποιος ενάρετος, χρειάζεται να
ασκήσει την αρετή, όπως και για να γίνει κάτοχος
κάποιος τέχνης, χρειάζεται να ασκήσει την τέχνη
αυτή
10
.
Τέλος, σύμφωνα με τον άγιο ΓρηγόριοΝύσσης,
τρία πράγματα χαρακτηρίζουν το βίο του Χριστια-
νού: η σκέψη, ο λόγος και η πράξη. Αρχικά στον
άνθρωπο παρουσιάζεται η σκέψη, η οποία γίνεται
η αρχή κάθε λόγου. Ο λόγος με τη σειρά του κοινο-
ποιεί με τη φωνή τη σκέψη που σχηματίστηκε στο
νου. Τέλος, τρίτη στη σειρά ακολουθεί η πράξη, η
οποία πραγματοποιεί τις σκέψεις
11
. Αυτή που ωθεί
τον άνθρωπο στην πραγματοποίηση των επιθυ-
μιών του είναι, σύμφωνα με τον Γρηγόριο, η τρε-
πτότητα, αφού υπάρχει σ’ αυτόν λόγω του υλικού
στοιχείου που χρησιμοποίησε ο Θεός κατά τη δη-
μιουργία του. Οι πράξεις του ανθρώπου δεν είναι
κατ’ ανάγκη κακές, αφού ο άνθρωπος δεν χρησι-
μοποιεί την τρεπτότητά του μόνο για το κακό, διότι
αλλιώς θα ήταν αδύνατο να πραγματοποιήσει το
αγαθό και να συστήσει έτσι κοινωνία και πολιτι-
σμό. Ητρεπτότητα οδηγεί και στην ορθήμεταβολή
του ανθρώπου, της οποίας το ωραιότερο έργο της
είναι η προκοπή του στις αρετές
12
. Έτσι, η προαί-
ρεση του ανθρώπου, δηλαδή η δυνατότητα επιλο-
γής των πράξεών του, προσδιορίζει την πορεία της
ζωής του
13
.
β)
Η διαστροφή της επιθυμίας.
«Επειδή
η επιθυμία είναι κάτι ουσιαστικό και ανεκρίζωτο,
μπορεί να αποτελέσει για τον άνθρωπο ένα μόνιμο
και επικίνδυνο πειρασμό»
14
, όταν δεν χαλιναγωγεί-
ται από την άσκηση, όπως είδαμε πιο πάνω. Είναι
γι’ αυτό το λόγο που πολλά προβλήματα της ζωής
προκύπτουν άμεσα από την πλεονεξία των ανθρώ-
πων.
«Η επιθυμία εμφανίζεται στον κόσμο με όρους
της ορμής…δεν υπάρχει αντικείμενο της επιθυμί-
ας, αλλά το δανείζεται από την ορμή».
Σ’ αυτή τη
διαπλοκή επιθυμίας και ορμής έγκειται το μετα-
πτωτικό πρόβλημα, δηλαδή η διαστροφή της επι-
θυμίας. Μια τέτοια διαστροφή πραγματοποιείται
μέσω της φαντασίωσης, την οποία προκαλούν τα
αντικείμενα της ορμής.
«Ο τρόπος διά του οποίου το
αντικείμενο της ορμής μεταμφιέζεται σε αντικείμε-
νο της επιθυμίας είναι η φαντασίωση. Περιεχόμενό
της αποτελεί το αντικείμενο της σωματικής ορμής
ή της ναρκισσιστικής λίμπιντο (σεξουαλικό, γευστι-
κό, δόξα, δύναμη, χρήματα κ.ά)…»
15
. Πρόκειται για
τον εγκλωβισμό στα πάθη, τα οποία αποτελούν τη
βαβυλώνια αιχμαλωσία της επιθυμίας
16
. Σ’ αυτή
τη διαδικασία η όραση διαδραματίζει καθοριστικό
ρόλο, αφού είναι ο κορυφαίος δίαυλος της φαντα-
σίωσης
17
.
γ)
Η επιθυμία κοινωνίας.
Η βαθιά επιθυμία
κοινωνίας μεταξύ Θεού και ανθρώπου αποτελεί
και μία από τις κορυφαίες ειδοποιούς διαφορές
ανάμεσα στην Καινή Διαθήκη και τις θρησκεί-
ες της Άπω Ανατολής. Η λύση στο πρόβλημα της
διαστροφής της ανθρώπινης επιθυμίας επιτυγχά-
νεται με την ένωση του ανθρώπου με το Χριστό,
όταν δηλαδή συμμορφώνεται η θέλησή του με το
θέλημα του Χριστού. Αυτή είναι και η πεμπτουσία
της χριστιανικής ηθικής. Η παραίτηση από την
εγωκεντρική διάσπαση οδηγεί στην πνευματική
ενοποίηση. Εδώ δεν υπάρχει πλέον αντιπαράθεση
υποκειμένου και αντικειμένου, αλλά αγαπητική
ένωση και ανάκραση
18
.
Η ορθόδοξη άσκηση, επομένως, δεν συγχέει
την οντολογική αξία της επιθυμίας με τις εμπα-
θείς παραφθορές της. Αντίθετα, ο λόγος ύπαρξης
της ασκήσεως είναι ακριβώς η αποκάθαρση της
επιθυμίας και ο αναπροσανατολισμός της προς τον
9
Αριστοτέλους,
Μετά τα φυσικά Ε,
Ι, 1025b 23-4.
10
Αριστοτέλους,
Ηθικά Νικομάχεια ΙΙ,
1, 1103a 32-4.
11
Γρηγορίου Νύσσης,
Περί τελειότητος,
PG 46, 284Α.
12
Γρηγορίου Νύσσης,
Περί τελειότητος,
PG 46, 285ΒC.
13
Μαντζαρίδη Γ.,
Χριστιανική Ηθική Ι,
ό.π., σελ. 36-38.
14
Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας,
(επιμ. Αγουρίδη Σ. – Βαρτανιάν Σ.), Άρτος Ζωής, Αθήνα 1980, στήλη 387.
15
Θερμού π. Β.,
Ποιμαίνοντες μετ’ επιστήμης,
Αρμός, Αθήνα 1996, σελ. 165-171.
16
Α’ Ιωάννου 2,
15-16:
«Μή ἀγαπᾶτε τόν κόσμον μηδέ τά ἐν τῷ κόσμῳ. Ἐάν τις ἀγαπᾷ τόν κόσμον, οὐκ ἔστιν ἡ ἀγάπη τοῦ
πατρός ἐν αὐτῷ. Ὅτι πᾶν τό ἐν τῷ κόσμῳ, ἡ ἐπιθυμία τῆς σαρκός καί ἡ ἐπιθυμία τῶν ὀφθαλμῶν καί ἡ ἀλαζονεία τοῦ
βίου, οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ πατρός ἀλλ’ ἐκ τοῦ κόσμου ἐστίν».
17
Παραβάντσου π. Α., «Οι προοπτικές της επιθυμίας», ό.π., σελ. 215-216.
18
Μαντζαρίδη Γ.,
Χριστιανική Ηθική Ι,
ό.π., σελ. 69.