73 / 196
Eνατενίσεις
71
να παρουσιάσουμε και ένα τρίτο Είδος, δύσκολο και
σκοτεινό. Ποιά είναι όμως η φυσική του δικαιοδοσία;
Τι πρέπει να υποθέσουμε γι’ αυτό; Κατά πρώτο λόγο,
το εξής: είναι η Υποδοχή κάθε γέννησης, λειτουργεί
σαν τροφός»
1
. Αυτή η Υποδοχή είναι η οντολογική
υποδοχή του ιδεατού κόσμου των Ειδών, ο μητρι-
κός εκείνος “τόπος” όπου θα δεχτεί να κυοφορήσει
τα αρχέτυπα και να τα φιλοξενήσει ως υλικά μιμή-
ματα. Είναι
«το φυσικό εκμαγείο»
κάθε αντανάκλα-
σης,
«η οντότητα που δέχεται όλα τα σώματα
»
2
, εκεί-
νη που
«δέχεται αιωνίως τα πάντα, χωρίς ωστόσο η
ίδια να αφομοιώνει ποτέ ούτε και στο ελάχιστο από
τα χαρακτηριστικά που έχουν τα εισερχόμενα»
3
.Ό,τι
εισάγεται αντανακλαστικά από την ιδεατή πραγ-
ματικότητα στο χώρο αυτόν αποτελεί κάθε στιγμή
αντίγραφο των αιωνίων αρχετύπων του
4
. Παρά,
λοιπόν, τις διχογνωμίες ανάμεσα στους ερμηνευτές
του Πλάτωνα
5
, η Υποδοχή δείχνει να παρομοιάζε-
ται με έναν καθρέφτη, ο οποίος “δέχεται” να εξει-
κονίσει το πρωτότυπο σχήμα των Ιδεών και την
ίδια στιγμή να περιχωρεί ένα αντίγραφό τους, το
οποίο στέκει ως μίμημα. Το τελευταίο υπάρχει ως
ύλη, δομείται στη μήτρα της Υποδοχής (κάτοπτρο)
και κάθε στιγμή αναφέρεται και παραπέμπει στο
ιδεατό πρότυπό του. Αυτή η σχέση ανάμεσα στις
Ιδέες και τα αισθητά όντα διά της Υποδοχής παρο-
μοιάζεται από τον Πλάτωνα ως σχέση γονέων που
γεννούν τέκνο:
«Μπορούμε επομένως να παρομοι-
άσουμε την Υποδοχή με τη μητέρα, το Υπόδειγμα με
τον πατέρα, και την οντότηταπου αναφύεται ανάμεσά
τους με το παιδί»
6
. Παρατηρούμε, λοιπόν, την ανά-
γκη του Έλληνα φιλοσόφου να θεμελιώσει τη θε-
ωρία των Ιδεών του πάνωστη (λογική) θεωρία μίας
αντανάκλασης ή απορροής (όπως αργότερα θα πει
ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πλωτίνος), η οποία
για να σταθεί χρειάζεται και ένα ενδιάμεσο Είδος,
την οντολογική εκείνη μήτρα, που θα φιλοξενή-
σει την αντανάκλαση των Ιδεών και θα χωρέσει
τα αντίγραφά τους. Και λέμε, ακριβώς, θα
χωρέσει
,
από τη στιγμή που αμέσως παρακάτω ο Πλάτων
μας πληροφορεί ότι η Υποδοχή μπορεί κάλλιστα
να ονομαστεί και
«Χώρα»: «Υπάρχει, τέλος, πάντοτε
ένα τρίτο Είδος: η Χώρα. Αν και η ίδια δεν υφίστα-
ται φθορά, προσφέρει έδρα σε όλα όσα έχουν γεννη-
θεί»
7
. Η ύπαρξή της ορίζεται περισσότερο με λογι-
κή, παρά με χρονική ή τοπική αναγκαιότητα, και ο
τρόπος που ο νους την πλησιάζει γνωστικά είναι με
ένα
«νόθο συλλογισμό, ελάχιστα πειστικό»
8
. Η λο-
γική πραγματικότητα της Χώρας ενισχύεται από
την πλατωνικήπεποίθηση ότι από τημία, ο κόσμος
των Ιδεών (πρώτο Είδος) προσεγγίζεται δια μέσου
του νου
9
, ενώ από την άλλη, ο κόσμος των αισθη-
1
Πλάτων,
Τίμαιος
48e- 49a.
«τότε γάρ δύο είδη διειλόμεθα, νυν δε τρίτον άλλο γένος ημίν δηλωτέον»
[… ]
«εν μεν ως παραδείγ-
ματος είδος υποτεθέν, νοητόν και αεί κατά ταύτα ον, μίμημα δε παραδείγματος δεύτερον, γένεσιν έχον και ορατόν»
[… ]
«νυν δε
λόγος δε ο λόγος έοικεν εισαναγκάζειν χαλεπόν και αμυδρόν είδος επιχειρείν λόγοις εμφανίσαι»
[… ]
«πάσης είναι γενέσεως
υποδοχήν αυτήν οίον τιθήνην».
Να σημειωθεί ότι οι λέξεις «Γένος» και «Είδος» εναλλάσσονται στον Πλάτωνα ως χαρακτη-
ρισμοί των τριών γενικών κατηγοριών του όντος (Ιδέες, αισθητά, Υποδοχή). Ο γνωστός πλατωνικός κόσμος των Ιδεών,
ουσιαστικά και ακριβολογώντας παρουσιάζεται ως ο κόσμος των Ειδών, ενώ όταν ο συγγραφέας αναφέρεται στις πέντε
κυριότερες Ιδέες, αναφέρεται στον κόσμο των
«μεγίστων Γενών»
(Πλάτων, Σοφιστής 250b- 257b. Ιδίως και Πλωτίνος,
Εν-
νεάς
6
η
, Ι, 1-3 ).
«Είδη»
αποτελούν και στο παρόν σημείο όχι μόνο οι εσωτερικές Ιδέες του πρώτου κόσμου, αλλά οι τρεις
οντολογικές κατηγορίες της σύνολης πραγματικότητας.
2
Πλάτων,
Τίμαιος
50c:
«δέχεταί τε γάρ αεί τα πάντα»
«[ … ]
«εκμαγείον γαρ φύσει πάντι κείται».
3
Πλάτων,
Τίμαιος
50c:
«και μορφήν ουδεμίαν ποτέ ουδενί των εισιόντων ομοίαν είληφεν ουδαμή ουδαμώς».
4
Πλάτων,
Τίμαιος
50c:
«τα δε εισιόντα και εξιόντα των όντων αεί μιμήματα».
Παρατηρούμε ότι η Υποδοχή δέχεται όλα τα
σώματα. Ως σώματα, όμως, δεν εννοούνται αυτές ο ίδιες οι Ιδέες αλλά τα αισθητά μιμήματα των Ιδεών.Ή, κατά άλλους, τα
τέσσερα ειδικά στοιχεία της ύλης (φωτιά, αέρας, νερό και γη).
5
Για τις διαφορετικές προσεγγίσεις των ερευνητών πάνω στο θέμα της πλατωνικής
«Υποδοχής»
βλ. Πλάτων, Τίμαιος (Εισ.
–μτφρ. – σχόλια Β. Κάλφα), εκδ. Πόλις, Αθήνα 2005
2
, σελ. 422 σημείωση 274.
6
Πλάτων,
Τίμαιος
50d:
«Και δή και προσεικάσαι πρέπει το μεν δεχόμενον μητρί, το δ’ όθεν πατρί, την δε μεταξύ τούτων φύσιν
εκγόνω».
7
Πλάτων,
Τίμαιος
52a- b:
«Τρίτον δε αυ γένος ον το της χώρας αεί, φθοράν ου προσδεχόμενον, έδραν δε παρέχον όσα έχει γέ-
νεσιν πάσιν».
8
Πλάτων,
Τίμαιος
52b:
«αυτό δε μετ’ αναισθησίας απτόν λογισμώ τινί νόθω, μόγις πιστόν».
Ως προς την λογική αναγκαι-
ότητα της Χώρας, ο Β. Κάλφας γράφει:
«Θεωρώ ότι το “αεί” συνδέεται μάλλον με το “τρίτον”, αποσκοπώντας να τονίσει το
ζητούμενο όλου του ευρύτερου χωρίου, ότι δηλαδή εκτός από τα δύο “γένη” που ήδη ξέρουμε, τις Ιδέες και τα αισθητά, υπάρ-
χει “εξάπαντος” “κατ’ ανάγκην”, και ένα τρίτο, η Χώρα. Με αυτήν την έννοια, το “αεί” δεν έχει βάρος χρονικό αλλά μάλλον
λογικό»
(βλ. Πλάτων, Τίμαιος, οπ. παρ., σελ. 427 σημείωση 293. Εκεί βρίσκονται και θέσεις άλλων ερευνητών, όπως λ.χ.
του Robin και του Moreau (που ερμηνεύουν τη Χώρα ως
«αιώνια έκταση»
), και του Cornford (που βλέπει στη Χώρα την
«αιώνια ύπαρξη»
).
9
Πλάτων,
Τίμαιος
52a:
«Αφού έτσι έχουν τα πράγματα, πρέπει να συμφωνήσουμε ότι υπάρχουν τρία Είδ
η όντων. Πρώτο είναι
το αμετάβλητο Είδος, τ
ο αγέννητο και ανώλεθρο. Δεν δέχεται στο εσωτερικό του τίποτε άλλο από πουθενά, ούτε όμως και το ίδιο
εισέρχεται σε κανένα άλλο. Είναι αόρατο και εντελώς ασύλληπτο από τις αισθήσεις, υπόκειται όμως στην εποπτεία της νόησης».