74 / 196
72
Eνατενίσεις
τών (δεύτερο Είδος), δια των αισθήσεων
10
. ΗΧώρα,
ως ενδιάμεσο τρίτο Είδος γνωστοποιείται στην
αντίληψή μας με έναν
«νόθο συλλογισμό»
, έξω-
αισθητικό αλλά όχι και αμιγώς νοητικό
11
. Είναι,
πάντως, λογικά αναγκαίο να υπάρχει η υποδοχή
της Χώρας, επειδή η εικόνα των Ιδεών
«είναι υπο-
χρεωμένη να γεννηθεί μέσα σε κάτι άλλο [τη Χώρα],
αν θέλει να κρατηθεί κατά κάποιον τρόπο στην πραγ-
ματικότητα και να μην μεταπέσει στην ανυπαρξία»
12
.
Επιπροσθέτως, η λογική αναγκαιότητα της Χώρας
δεν σημαίνει ότι μπορεί να υφίσταται μόνο ως μία
κενή λέξη, άποψη που ενισχύει την οντολογική
της σημασία αλλά και που απομακρύνει τη σκέψη
του αναγνώστη από κάθε υποψία νομιναλισμού
13
.
Η Χώρα, λοιπόν, είναι
«οντότητα αόρατη και άμορ-
φη»
, η
«μητέρα»
που δεν περιέχει κάτι υλικό, ούτε
καν ένα από τα τέσσερα πρωταρχικά στοιχεία της
ύλης. Αναγκαστικά, όμως, υπάρχει ως η λογική
«ικανότητα να δέχεται τα πάντα»
14
.
Με αυτά και με αυτά διαβάζουμε για ένα λογι-
κά αναγκαίο τρίτο Είδος του όντος μεταξύ Ιδεών
και αισθητών, που παίζει το ρόλο της
«Υποδοχής»
,
της μήτρας εκείνης που δέχεται να κυοφορήσει το
απεικόνισμα των Ιδεών στους κόλπους της, ώστε
να χωρέσει ως
«Χώρα»
την ύπαρξη του αισθητού
κόσμου. Ο κόσμος των Ιδεών προσεγγίζεται νοη-
τικά ενώ ο κόσμος των αισθήσεων, αισθητικά. Το
Είδος της Χώρας κινείται κι εδώ στο μεταξύ ενός
ψευδούς συλλογισμού, δίχως όμως η δυσνόητη
χώρο-χρονική ταυτότητά του να εμποδίζει και την
λογική αναγκαιότητά του. Τρόπον τινά η Χώρα εί-
ναι ο “τόπος” πάνω/μέσα στον οποίο η Ιδέα μπορεί
να εισέλθει στα αισθητά, να τα δομήσει και να τους
δώσει φυσική ύπαρξη. Η Ιδέα δεν μπορεί να μπει
στην ύλη εάν δεν υπάρχει μία ενδιάμεση μορφή,
μία
«μήτρα»
που θα φιλοξενήσει αυτήν την ικανό-
τητα αντιγραφής του νοερού στο αισθητό. Η ίδια η
Υποδοχή, απερίγραπτη αλλά αναγκαία, χρησιμεύ-
ειώστε ναλάβει χώρα (Χώρα) αυτήηοικονομίατου
ανώτερου Είδους των Ιδεών και να αντιγραφούν
στις υλικές εικόνες τους ως αισθητές μορφές.
* * *
Η πλατωνική Χώρα δεν μας απασχολεί μονά-
χα στη φιλοσοφική της εκδοχή και στον τρόπο που
απαντάται και προσεγγίζεται στον πλατωνικό διά-
λογο του Τίμαιου. Η σημασία της ως μήτρα και ως
υποδοχή εμφανίζεται τόσο στη θεολογική μας ει-
κονουργική παράδοση, όσο στη σύγχρονη, σημει-
ολογική ψυχανάλυση. Ξεκινώντας από τη δεύτε-
ρη επισκεπτόμαστε τα γραπτά της ψυχαναλύτριας
Τζούλια Κρίστεβα (Julia Kristeva, 1941-), η οποία,
ακολουθώντας τη λακανική διδασκαλία που ζητά
από το Ασυνείδητο να σημαίνεται ως γλώσσα
15
,
ασχολείται με τον τρόπο που η γλώσσα αναδύεται
από τον ασυνείδητο Λόγο και φτάνει ως τον συνει-
δητό
16
. Δίχως να θέλουμε να σταθούμε σε λεπτομέ-
ρειες, η Κρίστεβα επικροτεί τη λακανική θεωρία
που δομεί την Γλώσσα από το
Συμβολικό
στάδιο
έως το
Πραγματικό
, διά του
Φαντασιακού
. Η Γλώσ-
σα αναδύεται ως δομή (στρουκτουραλιστικά) με
έλλογα περιεχόμενα και εκφαίνεται ως συνειδητός
10
Πλάτων,
Τίμαιος
52a:
«Δεύτερο είναι εκείνο που είναι ομώνυμο και όμοιο με το προηγούμενο, είναι όμως αισθητό, έχει
γεννηθεί, περιφέρεται συνεχώς, αναφύεται σε κάποια περιοχή και ύστερα εξαφανίζεται από εκεί. Αποτελεί αντικείμενο της
γνώμης και της αίσθησης».
11
Πλάτων,
Τίμαιος
52a- b.
12
Πλάτων,
Τίμαιος
52c:
«δια ταύτα εν ετέρω προσήκει τινί γίγνεσθαι, ουσίας ομωσγέπως αντεχομένην, ή μηδέν το παράπαν
αυτήν είναι».
13
Πλάτων,
Τίμαιος
51c- d.
Νομιναλισμός
είναι η φιλοσοφική θεωρία που θέλει τις ποιότητες των θεωρητικών ουσιών να
αναλύονται απλώς ως ονόματα, ως κενές λέξεις, οι οποίες δεν περιέχουν ή δεν παραπέμπουν προς μία ανώτερη, οντολογι-
κά υπαρκτή, ουσία (σ. τ. σ.).
14
Πλάτων,
Τίμαιος
51a- b:
«Ταυτόν ουν και τω τά των πάντων αεί τε όντων κατά παν εαυτού πολλάκις αφομοιώματα καλώς μέλ-
λοντι δέχεσθαι πάντων εκτός αυτώ προσήκει πεφυξέναι των ειδών. Διό δη την του γεγονότος ορατού και πάντως αισθητού μητέρα
και υποδοχήν μήτε γην μήτε αέρα μήτε πυρ μήτε ύδωρ λέγωμεν, μήτε όσα εκ τούτων μήτε εξ ών τάυτα γέγονεν. Αλλ’ ανόρατον είδος
τι και άμορφον, πανδεχές, μεταλαμβάνον δε απορώτατα πη του νοητού και δυσαλωτότατον αυτό λέγοντες ου ψευσόμεθα».
15
Ο Ζακ Λακάν (Jacques Lacan, 1901- 1981) ήταν στρουκτουραλιστής ψυχαναλυτής, αναβιωτής του Φρόυντ. Από τις ση-
μαντικότερες προσφορές του είναι ότι προσεγγίζει το Ασυνείδητοως γλώσσα, η οποία εκδηλώνεται μέχρι και το συνειδητό
μας επίπεδο διαπερνώντας το στάδιο του
Συμβολικού
, του
Φαντασιακού
και του
Πραγματικού
. Για τον Λακάν αλλά και για
μία σύγχρονη τοποθέτηση πάνω στην “ψυχαναλυτική Φιλοσοφία” και την προσέγγιση του λακανικού «ασυνείδητου
Λόγου» μέσα από την καντιανή Λογική, βλ. Π. Παπαποστόλου, Κριτική του ασυνείδητου Λόγου, εκδ. Φιλόκυπρος, Λευ-
κωσία 2012.
16
Βλ. J. Kristeva, Στην Αρχή ήταν η Αγάπη. Ψυχανάλυση και Πίστη (μτφρ. Ε. Μελοπούλου), εκδ. Άγρα, Αθήνα 1988. Στο
εν λόγω βιβλίο η Κρίστεβα, ακολουθώντας τη λακανική ορολογία του
Συμβολικού- Φαντασιακού- Πραγματικού,
φτάνει
στη σημασία του Λόγου και στην σχέση του με την Πίστη, ως ανάγκη λεκτικής εμπιστοσύνης προς τον Άλλον (ψυχανα-
λυτή, πνευματικό οδηγό, φίλο, Θεό) αλλά και ως απότοκη της παιδικής, συμβολικής ταύτισης προς τον Πατέρα και την
φαντασιακή- πραγματική έλλειψη της μητέρας (ως
«αντικείμενο μικρό α»
).