Ενατενίσεις | Τεύχος 22 Ιανουάριος - Ιούνιος 2014 | Περιοδική Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Κύκκου και Τηλλυρίας

Eνατενίσεις

Λόγος μετά από μία μεγάλη διαδικασία ανάδυσης.

Ο Λόγος, λοιπόν, έχει ασυνείδητες καταβολές και

δεν αποτελεί αποκλειστικό γνώρισμα του Συνει-

δητού. Ηδιαφοροποίηση, όμως, της Κρίστεβα είναι

η τοποθέτηση ενός ακόμα επιπέδου στη λακανική

τριάδα

(Συμβολικό- Φαντασιακό- Πραγματικό)

, το

οποίο είναι σημειωτικό και το ονομάζει: «Χώρα».

Αυτή η Χώρα της Κρίστεβα αντιμετωπίζεται ως

σημειωτική

(γλωσσική, δομική) και όχι ως οντολο-

γική, και αποτελεί ακριβώς το σημείο εκείνο πάνω

στο οποίο δομείται η Γλώσσα και το πρώτο στάδιο

του Συμβολικού.

«Η Χώρα είναι κάτι το μητρικό,

μας λέει η Κρίστεβα, είναι ο τόπος της γέννησης, της

παραγωγής του Υποκειμένου, και των προγλωσσι-

κών, προ- οιδιπόδειων λειτουργιών του

. Το σημείο

της Χώρας είναι ένα

«προγλωσσικό σημάδι»

, η εν-

δοψυχική

«μήτρα»

μέσα στην οποία θα κυοφορηθεί

αυτή τούτηη δυνατότητα της Γλώσσας και της εξέ-

λιξής της ως Λόγου από το

Συμβολικό

έως και την

γέννησή του στο

Πραγματικό

. Για να υπάρχουν

οι συμβολικές, γλωσσικές, παραστάσεις προαπαι-

τείται και ένα πρωτογενές σημείο, μία Χώρα, ενορ-

μητική και συναισθηματική, η οποία προετοιμάζει

τη δομή της Γλώσσας, όπως και την ανάπτυξη και

την εκδήλωση του Λόγου

. Έχει μεγάλη σημα-

σία αυτή η σημείωση της Κρίστεβα, όχι μόνο για-

τί δύναται να βελτιώσει, ή έστω να ενισχύσει, τη

λακανική θεωρία (κάτι τέτοιο ενδιαφέρει μόνο τους

ψυχαναλυτές), αλλά γιατί δένει τρόπον τινά την

στρουκτουραλιστική ψυχανάλυση με την πλατω-

νική φιλοσοφία: Στον Πλάτωνα οι Ιδέες “καθρε-

φτίζονται”ως σημεία στηΧώρακαι αντιγράφονται

δια της Χώρας στην ύλη. Ο υλικός άνθρωπος, που

μόνο νοητικάμπορεί ναπροσεγγίσει της αρχέτυπες

Ιδέες, χρειάζεται τη Χώρα, διότι τον φιλοξενεί ως

υλικό αντίγραφο αλλά και του επιτρέπει να κοινω-

νήσει τη Νόηση του Δημιουργού, αφού μόνο μέσα

στην ύλη μπορεί να αναπτύξει το Λόγο του και να

εποπτεύσει τα νοητά όντα. Τόσο στην πλατωνική

φιλοσοφία όσο και στην στρουκτουραλιστική ψυ-

χανάλυση η Χώρα είναι ο μεσάζοντας εκείνος (είτε

ως

«τρίτο Είδος»

είτε ως

«Σημείο»

) που επιτρέπει

στον άνθρωπο να κυοφορήσει, να αναπτύξει και να

γεννήσει το Λόγο του

. Ετούτη η Χώρα ως σημείο-

τόπος όπου κυοφορείται η προ- γλωσσική μας δια-

δικασία, -η οποία στη συνέχεια θα στοιχειοθετήσει

το

Συμβολικό,

το

Φαντασιακό

και το

Πραγματικό

επίπεδο τουψυχισμούμαςκαι θα εκδηλωθείωςΛό-

γος-, σαφώς και έρχεται να μας θυμίσει ότι ο Λόγος

εν γένει κυοφορείται σε μία απροσδιόριστη μήτρα-

υποδοχή, σε μία

Χώρα

που δίχως να μπορεί να περι-

γραφεί πλατωνικά, εντούτοις προαπαιτείται ώστε

να

λάβει χώρα

αυτή η “κένωση”, αυτή η “ενσάρκω-

ση” των Ιδεών στην ύλη, αυτή η “ιεροφάνεια” του

όντος στην μορφή, αυτή η θαυμαστή “κατ’ εικόνα”

αντιγραφή. Οι όροι που χρησιμοποιούμε εδώ είναι

σκοπίμως θεολογικοί, από τη στιγμή που τώρα πια

μπορούμε να ασχοληθούμε με τη θεολογική ερμη-

νείαμίαςψηφιδωτής εικόνας τηςΘεοτόκου, ηοποία

βρίσκεται σεΜονή της Κωνσταντινούπολης.

* * *

Πρόκειται για τη Μονή της Χώρας (σημερινό

μουσείο Κάριε) στα βορειοδυτικά της Βασιλεύου-

σας. ΗΜονή της Χώρας, η οποία ήδηπροδίδει τη θε-

ολογική, φιλοσοφική αλλά και ψυχαναλυτική της

σημασίαμε το όνομά της, ανεγέρθητον 4

αιώνακαι

αρχικώς βρισκόταν εκτός των τειχών της Πόλης.

Μετάτηνανέγερσητωννέωντειχών επίΘεοδοσίου

Β’ (5

ος

αιώνας) η Μονή βρέθηκε εντός των τειχών.

Η σημερινή της μορφή ήρθε κατά ένα μέρος από τη

Μαρία Δούκενα, πεθερά του αυτοκράτορα Αλέξιου

Α’ Κομνηνού (1081- 1118) στα τέλη του 11ου αιώνα.

Βλ. τον πρόλογο της Ε. Μελοπούλου στο: J. Kristeva, όπ. παρ., σελ. 20. Τολμάμε να προτείνουμε ότι ο “τόπος” του Υποσυ-

νείδητου, ως το ενδιάμεσο σημείο- Συμβάν μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου Λόγου, αλλά και ως “τόπος” εκδήλωσης

της Γλώσσας των ονείρων, αποτελεί την ενδοψυχική μας «Χώρα». Βλ. Π. Παπαποστόλου, οπ. παρ., σελ. 124: «Το Υποσυ-

νείδητο είναι ο χώρος όπου το Ασυνείδητο ως τέτοιο εκδηλώνεται ως μορφή, ως Υποκείμενο ως γλώσσα. Παράλληλα είναι

η πλατωνική “Χώρα” (ή “Υποδοχή”) και ο καθρέφτης του ψυχισμού, όπου κατά τη διάρκεια των ονείρων, συνειδητό Εγώ

και Ασυνείδητο εναγκαλίζονται και επικοινωνούν». Δεν είναι τυχαίο ότι και ο Πλάτων αναφέρθηκε σε μία ονειρικού τύ-

που πραγματικότητα, στην προσπάθεια να περιγράψει αναλογικά τον τρόπο που «ο νόθος συλλογισμός» μας αντιλαμβάνε-

ται την έννοια της Χώρας (Τίμαιος 52b ).

Βλ. J. Kristeva, όπ. παρ., σελ. 39: «Πρόκειται για ένα άνοιγμα μέσα στη σκηνή και πέρα από τη σκηνή των γλωσσικών

παραστάσεων, άνοιγμα προς τα είδη των προ- ή διά- γλωσσικών ψυχικών αποτυπώσεων που μπορούμε να ονομάσουμε

σημειωτικές, ξαναβρίσκοντας με αυτόν τον τρόπο την ετυμολογική σημασία του ελληνικού “σημείου”- ίχνος, σημάδι,

διακριτικό σήμα». Πρβλ. οπ. παρ., σελ. 18.

Βλ. J. Kristeva, όπ. παρ., σελ. 38- 41.

Βλ. J. Kristeva, οπ. παρ., σελ. 39: «Στην κρηπίδα της φιλοσοφίας, προτού εγκλειστεί ο τρόπος σκέψης μας από τον ορίζο-

ντα μιας γλώσσας που αντιλαμβανόμαστε ως μετάφραση της ιδέας, ο Πλάτων, διατηρώντας την ανάμνηση των ατομικών

φιλοσόφων, μίλησε στον “Τίμαιο” για μία “Xώρα”- αρχαϊκήυποδοχή, κινούμενη, ταλαντουμένη, προγενέστερη τουΕνός,

τουΠατέρα, ακόμη και της συλλαβής, που παριστάνεται μεταφορικά ως τροφός, ως κάτι το μητρικό».