Eνατενίσεις
157
τελεί πρόσκληση του ανθρώπου προς τη φιλαλλη-
λία και τη συμπάθεια των φτωχών συνανθρώπων,
επειδή, εξαιτίας της ανισότητας και της ακαταστα-
σίας των περιστάσεων της ζωής, δεν ζουν όλοι οι
άνθρωποι σε όμοιες συνθήκες, ούτε και σύμφωνα
με τη μεγάλη αξία που τους έχει προσδώσει ο Θεός
με τη δημιουργία.
Επειδή ακριβώς ο καθημερινός βίος των αν-
θρώπων συνήθως μερίζεται κατά αντιθετικά ζεύ-
γη, δηλαδή στη δουλεία και την κυριότητα, τον
πλούτο και την πενία, τη δόξα και την ατιμία, τη
σαθρότητα του σώματος και την ευεξία, ο Γρηγόρι-
ος υποστηρίζει ότι, για να επέλθει η ισότητα ανάμε-
σα στους ανθρώπους, ο Χριστός μέσω του πέμπτου
Μακαρισμού έθεσε στους ανθρώπους το νόμο της
ευσπλαχνίας προς αυτούς που έχουν ανάγκη. Για
το Γρηγόριο δεν υπάρχει άλλος τρόπος να καταπια-
στεί κάποιος με τη θεραπεία της συμφοράς του δι-
πλανού του, αν η ελεημοσύνη δεν μαλακώσει τον
εσωτερικό του κόσμο για να επιτελέσει αυτήν την
ενέργεια, δηλαδή να δώσει απλόχερα από τα περισ-
σεύματά του.
Η ελεημοσύνη έχει ακριβώς αυτή τη δυναμι-
κή της μετάλλαξης του «πράττειν» των ανθρώπων,
αφού, σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο Γρηγόρι-
ος, είναι: «λύπη εκούσια που προκαλείται από ξέ-
νες συμφορές». Συνεχίζοντας επεξηγεί με άλλη δι-
ατύπωση τον ορισμό της ελεημοσύνης: είναι λέει
«μια συμμετοχή αγάπης στη λύπη εκείνων που
υποφέρουν από δεινά». Επομένως, η ελεημοσύνη
είναι ξεκάθαρα για το Γρηγόριο μια πνευματική
αρετή, η οποία μεταλλάσει τη διάθεση του ανθρώ-
που για την προσφορά προς το συνάνθρωπό του.
Όπως από το μίσος ξεκινά η σκληρότητα και η θη-
ριωδία στον κόσμο, έτσι και από την αγάπη ξεφυ-
τρώνει κατά κάποιο τρόπο η ελεημοσύνη, η οποία
αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την εκ-
δήλωσή της.
Συνεπώς, για το Γρηγόριο, το ιδιαίτερο γνώρι-
σμα της ελεημοσύνης είναι ότι αυτή αποτελεί την
επίταση της αγαπητικής διάθεσης αναμιγμένη με
το συναίσθημα της λύπης. Διευκρινίζοντας τη
θέση του αυτή, αναφέρει ένα παράδειγμα από την
καθημερινή κοινωνική ζωή: όλοι οι άνθρωποι επι-
θυμούν να συμμετέχουν στα ευχάριστα γεγονότα
του βίου, είτε αυτοί είναι φίλοι, είτε εχθροί. Όμως,
αυτοί που συμμετέχουν στα λυπηρά γεγονότα των
άλλων είναι μόνο αυτοί που κυριαρχούνται από
την αγάπη. Επομένως, από όλες τις εκδηλώσεις
της ζωής αυτής, υποστηρίζει με θέρμη ο Γρηγόρι-
ος, η σπουδαιότερη είναι η αγάπη, επειδή αγκαλιά-
ζει όλες τις επιμέρους καταστάσεις της. Η επίταση
αυτής της αγάπης, δηλαδή η ενδιάθετη προσφορά,
αποτελεί την ελεημοσύνη. Όποιος κατέχεται από
αυτή τη διάθεση της προσφοράς προς τους αναξιο-
παθούντες συνανθρώπους του, είναι άξιος μακαρι-
σμού επειδή αγγίζει το ακρότατο σημείο της αρε-
τής, αποφαίνεται ο Γρηγόριος.
Η διάθεση βέβαια της προσφοράς ελεημοσύ-
νης, θα πρέπει να αναζητηθεί, τονίζει ο Γρηγόρι-
ος, στην προαίρεση του ανθρώπου, αφού σ’ αυτήν
εδράζεται η τρεπτότητα και η δυναμική του κατ’
εικόνα, δηλαδή η ελευθερία της επιλογής. Αν κά-
ποιος άνθρωπος έχει τη διάθεση να προσφέρει,
αλλά λόγω των κοινωνικών συνθηκών αδυνατεί
να το πράξει, αφού και ο ίδιος δεν έχει τα απαραί-
τητα, τότε συγκαταλέγεται κι αυτός στους ευεργέ-
τες, άσχετα αν δεν εκδήλωσε τη διάθεσή του αυτή
με πράξεις φιλανθρωπίας. Σε αντίθετη περίπτωση
την αρετή της ελεημοσύνης θα την κατακτούσαν
μόνο όσοι είχαν υλικά αγαθά, δηλαδή τις προϋπο-
θέσεις για να ευεργετούν.
Το κέρδος που προκύπτει στην κοινωνική ζωή
από την επιτέλεση της ελεημοσύνης, σύμφωνα με
το Γρηγόριο, μπορούν να το αντιληφθούν ακόμη
και αυτοί που δεν διαθέτουν αρκετή νοημοσύνη.
Γρηγόριος Νύσσης
