Ενατενίσεις | Τεύχος 22 Ιανουάριος - Ιούνιος 2014 | Περιοδική Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Κύκκου και Τηλλυρίας

130

Eνατενίσεις

μεγάλωσε αφού απέκτησαν τα παιδιά τους, Άννα,

Γιώργο (Γιώρκαρο), Κωνσταντά, Βασίλη, Λευτέ-

ρη, Μαρία και Κυριακού. Στα Μάσαρη έκτισε το

σπίτι του και τη μάνδρα των προβάτων του, στο

κέντρο περίπου του χωριού. Είναι στον ίδιο χώρο

όπου μετέπειτα έφτιαξε και το δικό του σπίτι ο υιός

του, Λευτέρης. Λίγο αργότερα απέκτησε κι άλλο

δικό του κοπάδι από κατσίκες, φτιάχνοντας τη

μάνδρα

λίγο έξω από το χωριό, στην τοποθεσία

Περνέρα, δυτικά προς το γειτονικό χωριό Κυρά. Η

μάνδρα βρισκόταν μέσα σε φυσικές μεσαιωνικές

σπηλιές κατάσπαρτες από αρχαίους τάφους

Οι κύριες ασχολίες των Μασαρκωτών αλλά

και των περισσότερων Κύπριων χωρικών κατά το

δεύτερο ήμισυ του 20

ου

αιώνα ήταν η γεωργία και

η κτηνοτροφία. Με τη γεωργία γινόταν η καλλι-

έργεια και η εκμετάλλευση της γης για παραγωγή

ειδών διατροφής, ένδυσης κτλ και με την κτηνο-

τροφία γινόταν η εκτροφή και εκμετάλλευση των

ζώων για παραγωγή ειδών διατροφής (γαλακτο-

κομικών και ειδών κρεάτων) καθώς και πρώτων

υλών για ένδυση (μαλλιά) και υπόδηση (δέρματα).

Χρησιμοποιείτο ακόμη και το ‘κόπρι’ (κοπριά) των

ζώων ως λίπανση στην καλλιέργεια διαφόρων κη-

πευτικών και δέντρων. Η μόνη κτηνοτροφία, που

εξασκείτο τότε στα Μάσαρη αλλά και σε αρκετά

άλλα πεδινά χωριά τόσο του Μορφίτικου κάμπου

όσο και της Μεσαορίας, ήταν η ‘βοσσιτζιή’, η ποι-

μνιοτροφία (προβατοτροφία και αιγοτροφία). Επει-

δή δεν υπήρχαν τότε οι σημερινές συνθετικές τρο-

φές, ο βοσκός έπρεπε να βόσκει τα πρόβατά του για

να ζήσει. Όπως λοιπόν όλοι οι βοσκοί, έτσι και ο

Χριστόδουλος Μακρής

, με τη βούρκα στον ώμο,

τη βαριά ‘ματσούκα’-μαγκούρα με χοντρό κεφά-

λι-στο χέρι, με μαύρο μαντό ‘κουρουκλί’ στο κε-

φάλι, με το ‘πιθκιάβλι’

στην κόξα και φορώντας

τις βαρετές τσαγγαροποδίνες του με τις 24 ρίζες

και με τα πέταλα από κάτω, γύριζε όλη μέρα τους

κάμπους με συντροφιά τον πιστό σύντροφο και

βοηθό, τον ποιμενικό σκύλο του, ‘το τσοπανόσκυ-

λο’, βόσκοντας το κοπάδι του. Εκτός από την κα-

νονική βούρκα στην οποία, η σύζυγός του Ελένη

‘έσαζε’καθημερινά, αφού του έβαζε το ψωμί και το

‘λιοπότηρό’ του, είχε πάνω ραμμένο και το ‘παρα-

βούρκιν’, μια μεγάλη και ανοιχτή θήκη καμωμένη

από ‘μαλλούρα’ (δέρμα προβάτου με τα μαλλιά, το

τρίχωμα), στο οποίο έβαζε το κολοκούδι του με το

νερό αλλά και για να βάζει εύκολα και στην ανά-

γκη κανένα ‘ξεγέννητο’ (που θα μπορούσε να γεν-

νηθεί στον κάμπο και δεν θα μπορούσε να ακολου-

θήσει το κοπάδι) αρνάκι ή κατσικάκι.

Παρόλο που οι περισσότερες μάνδρες των προ-

βάτων στα Μάσαρη ήταν μέσα στην ίδια την αυλή

του κάθε βοσκού, η μάνδρα των κατσικιών του

ΧριστόδουλουΜακρή βρισκόταν έξω από το χωριό

προς τη δυτική πλευρά του. Πρόκειται για φυσικό

μεσαιωνικό σπήλαιο, στο οποίο και παλαιότερα εί-

χαν ανευρεθεί διάφορες αρχαιότητες (κτερίσματα

προïστορικών τάφων). Μέσα σε αυτά τα σπήλαι-

α-μάνδρες, ζούσε για αρκετό καιρό και η σύζυγός

του, Ελένη, η ‘βόσσιαινα’ όπου έπηζε’, έκαμνεν το

γάλα’(παρασκευή χαλλουμιών, τυριών και αναρά-

δων). Τα καλοκαίρια, όπως όλοι οι βοσκοί έτσι κι ο

Χριστόδουλος Μακρής, συνήθιζε να αφήνει το κο-

πάδι του να βόσκει μόνο του και να κοιμάται έξω

στο ύπαιθρο, το ‘επολόγιαζε’ ή το ‘ξωτζιοίμιζε’. Την

αυγή πήγαινε στον τόπο που διανυκτέρευαν τα

ζώα, (συνήθως προς τα χωριά Κατωκοπιά, Κυρά,

Βασιλικό, Φυλλιά, Περιστερώνα και Δένεια) και

τα οδηγούσε και πάλι στη βοσκή για ολόκληρη

την ημέρα. Ήταν εύκολο να βρει το κοπάδι γιατί

ήξερε, όπως και όλοι οι βοσκοί, τη συνήθεια των

ζώων, να κοιμούνται πάντα στο ίδιο μέρος. Μετά

το 1915, με σχετική νομοθεσία, κάθε κοπάδι που δι-

ανυκτέρευε έξω από τη μάνδρα έπρεπε απαραίτη-

τα να φυλάγεται από το βοσκό. Υποχρεωτικά τότε

όλοι κοιμούνταν τις νύχτες μέσα στα χωράφια κο-

ντά στα κοπάδια τους. Υπήρχαν περιπτώσεις που

διάφοροι βοσκοί συνεννοούνταν μεταξύ τους για

εναλλαγή στη φύλαξη των κοπαδιών τους. Μονα-

δικό σκέπασμα του βοσκού ήταν μια σακούλα. Για

να ξυπνά εύκολα, όταν το κοπάδι θα ξεκινούσε για

Σύμφωνα με τον παππού Λευτέρη, ο τόπος ήταν διάσπαρτος από σπασμένα αγγεία και άλλα μικρά κτερίσματα, τα οποία

και δεν αποτελούσαν οποιονδήποτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δεν ήταν καθόλου σημαντικά για τους συγχωριανούς.

Ήταν ψηλός, πολύ εύσωμος και δυνατός.

Ένα χαρακτηριστικό συμβάν, το οποίο μπήκε και στην εφημερίδα, ήταν ο διαγωνισμός του παιξίματος του πιθκιαβλιού

κατά τη διάρκεια των εορτασμών του κατακλυσμού στη Λάρνακα, όπου και ο ΧριστόδουλοςΜακρή, πήρε την πρώτη θέση

και το ανάλογο βραβείο. Στην επίδειξη του ενδιαφέροντος ενός παρισταμένου, για να αγοράσει το πιθκιάβλι τουΧρ. Μακρή

(το οποίο ήταν ντυμένο με δέρμα φιδιού), αυτός του είπε ότι αυτό δεν πωλείται και του το δώρησε με όλη την καρδιά του.

Βλ. Αντωνίου Ελευθέριου και Λυγίας Χριστοφόρου-Αντωνίου, Μάσσαρι θύμισες μιας γης, Εκδόσεις Βιβλιεκδοτική,

Λευκωσία 2008, σελ. 132, όπου διακρίνεται φωτοφραφία της κουδελλόμανδρας του Χριστόδουλου Μακρή, με τη σύζυγό

του, Ελένη, να κρατά ένα μικρό κατσικάκι. Πίσω της διακρίνονται το ‘στιάιν’ και το ‘παχνίν’ (χώρος τροφής).