Ενατενίσεις | Τεύχος 22 Ιανουάριος - Ιούνιος 2014 | Περιοδική Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Κύκκου και Τηλλυρίας

Eνατενίσεις

105

ψη του σύμπαντος, την οποία υποστήριζε το φι-

λοσοφικό δόγμα της ενότητας του κόσμου και της

αλληλεξάρτησης όλων των μερών του, το γνωστό

ως «δόγμα της συμπάθειας». Σύμφωνα με τη νεο-

πλατωνική θεωρία, τα μέρη του σύμπαντος συνά-

πτονται με μία κοσμική συμπάθεια. Επ’αυτής της

συμπάθειας θεμελιωνόταν η ιδέα μίας παγκόσμι-

ας αρμονίας, την οποία εθεωρείτο ότι ο άνθρωπος

μπορούσε να συλλάβει μέσω του νου του, δηλαδή

του θείου μέρους του. Το δόγμα της ενότητας του

κόσμου και της συμπάθειας που ενώνει τα μέρη

του ήταν δόγμα από την Ελληνιστική κιόλας επο-

χή, όμως ο νεοπλατωνισμός ήταν αυτός που επέ-

βαλε την τελική του μορφή.

Σύμφωνα με τον Πλωτίνο, ο υλικός κόσμος

αποτελεί την έκφραση του νοητού, και σχημα-

τίζει ένα σύμπαν, του οποίου τα μέρη είναι αρμο-

νικά συνδεδεμένα. «Όλη την ενότητα <του σύ-

μπαντος> τη διέπει συμπάθεια. Αυτή είναι ενιαία

όπως ένας ζωντανός οργανισμός, και αυτό που

είναι απομακρυσμένο στην πραγματικότητα είναι

κοντινό, όπως ακριβώς στα επιμέρους ζώα το νύχι,

το κέρατο, το δάχτυλο και ό,τι άλλο, που δεν είναι

συνεχόμενο».

«Όλα <τα όντα> συμπλέκονται

σε μία ενότητα και διαθέτουν μία αξιοθαύμαστη

αρμονία, και από τα μεν προκύπτουν τα δε, ακό-

μη και από τα αντίθετά τους.

Δεδομένου δε ότι τα

όντα και τα γεγονότα εθεωρούντο ως αλληλοσυ-

σχετιζόμενα, οι νεοπλατωνικοί πίστευαν ότι ήταν

δυνατόν να γνωρίσουμε το ένα από το άλλο. Υπ’αυ-

τή την έννοια, σοφός εθεωρείτο αυτός που μπο-

ρούσε να συλλάβει αυτόν τον συσχετισμό: «Το πάν

είναι πλήρες σημείων, και σοφός είναι αυτός που

συμπεραίνει το ένα πράγμα από το άλλο».

Το δόγμα της συμπάθειας χρησίμευε, επιπλέ-

ον, ως θεμέλιο σε κάθε μορφή μαντείας, μαγείας

και δεισιδαιμονίας (οι οποίες παρέμειναν ζωντανές

κατά τη βυζαντινή περίοδο επίσης). Ευνοούσε την

αφύπνιση νέοπυθαγόρειων δογμάτων, και γενικά

έτρεφε τον αποκρυφισμό (την αριθμολογία, τη μα-

γεία, την αστρολογία….) και έκανε έτσι ώστε, να

αναγεννιούνται οι διάφορες απόκρυφες θεωρίες

της ύστατης Αρχαιότητας.

Ο Πλάτων, στον

Τίμαιο

και στην

Πολιτεία,

θε-

ώρησε τους αριθμούς ως μία ενδιάμεση σφαίρα με-

ταξύ των αισθητών και των νοητών. Αυτή η αντί-

ληψη είναι πολύ διαδεδομένη μεταξύ των νεοπλα-

τωνικών.

Σύμφωνα με αυτούς, οι μαθηματικές

επιστήμες μας εξοικειώνουν με τα ασώματα πράγ-

ματα. Έτσι ο Πλωτίνος έλεγε ότι: «πρέπει να παι-

δαγωγούνται οι νέοι μέσωτων μαθηματικών, ώστε

να συνηθίσουν την ασώματη φύση».

Σύμφωνα με

τον Πρόκλο, τα μαθηματικά καθαίρουν τη διανοη-

τική σκέψη και διευκολύνουν το πέρασμά της από

τη σφαίρα του αισθητού, στη σφαίρα των νοητών.

Επίσης ο Ιωάννης Φιλόπονος στο υπόμνημά του

στο

Περὶ Ψυχῆς

του Αριστοτέλη αναφέρει ότι: «η

ψυχή που οδεύει προς την τελειότητά της, πρέπει,

κατά πρώτο λόγο, να ενεργεί σύμφωνα με τη συλ-

λογιστικήσκέψη, ηοποίακαταπιάνεται με τα ενδι-

άμεσα πράγματα. Τέτοιου είδους είναι όσα προκύ-

πτουν ως αποτέλεσμα συλλογισμού (τα διανοητά),

όπως για παράδειγμα η ψυχή μας και η σχετική με

αυτήν θεωρία, και περαιτέρω και τα μαθηματικά,

(εννοώ τα μαθήματα τα οποία <πραγματεύονται

όντα που> είναι άυλα κατά την ουσία, παρότι όχι

και κατά την ύπαρξη) ούτως ώστε <η ψυχή μας>,

έχοντας συνηθίσει να ενεργεί <όσον αφορά αυτά>

κατά τρόπο άυλο, (καθώς πορεύεται διά τέτοιας

μεθόδου)

να προχωρήσει <στη συνέχεια> και

σε αυτά που είναι εντελώς χωριστά από την ύλη,

εννοώ τα θεία.»

Με άλλα λόγια, τα μαθηματικά,

κατά τους νεοπλατωνικούς, αποσκοπούσαν σε μία

καθαρά διανοητική-μεταφυσική αναζήτηση και

Πλωτίνος,

Ἐννεὰς

IV. 4.32, 14-17: «Συμπαθὲς δὴ πᾶν τοῦτο τὸ ἕν, καὶ ὡς ζῷον ἕν καὶ τὸ πόρρω δὴ ἐγγύς, ὥσπερ ἐφ’

ἑνὸς τῶν καθέκαστα ὄνυξ καὶ κέρας καὶ δάκτυλος καὶ ἄλλο τι τῶν οὐκ ἐφεξῆς».

Πλωτίνος,

Ἐννεὰς

IV. 4. 38. 17-19: «Πάντα δ’ ὅμως εἰς ἕν συμπλέκεται καὶ θαυμαστὴν τὴν συμφωνιαν ἔχει καὶ ἀπ’

ἄλλων ἄλλα, κἄν ἀπ’ἐναντίων ἴη».

Πλωτίνος,

Ἐννεὰς

ΙΙ, 3, 7, 12-13: «Μεστὰ δὲ πάντα σημείων καὶ σοφός τις ὁ μαθὼν ἐξ ἄλλου ἄλλο».

P. Merlan, ‘Greek Philosophy from Plato to Plotinus’,

The Cambridge History of later Greek and Early Medieval

Philosophy,

εκδ. A. HArmstrong, Cambridge 1980, σελ. 17-18.

Πλωτίνος

Ἐννεὰς

Ι, 3.3, 5-6: «Τὰ μὲν δὴ μαθήματα δοτέον πρὸς συνεθισμὸν κατανοήσεως καὶ πίστεως ἀσωμά-

του».

Πρόκλος,

Ὑπόμνημα εἰς τὸ πρώτον τῶν Εὐκλείδου Στοιχείων

εκδ. G. Friedlein

In primum Euclidis elementorum librum

commentarii,

Leipzig 1873, σελ. 46,20-25: «κινητικὸν τῆς ἐμφύτου γνώσεως καὶ ἐγερτικόν τῆς νοήσεως καὶ καθαρτι-

κόν τῆς διανοίας καὶ ἐκφαντορικὸν τῶν κατ’ οὐσίαν ἡμῖν ὑπαρχόντων εἰδῶν, λήθης τε καὶ αγνοίας ἀφαιρετικὸν, ὧν

ἀπὸ τῆς γενέσεως ἔσχομεν, καὶ ἀπολυτικὸν τῶν ἐκ τῆς ἀλογίας δεσμῶν.».

Ὀδός =+μέθοδος. (Λεξικό Σκαρλάτου Βυζάντιου)

ΙωάννηςΦιλόπονος,

Εἰς τὴνπερὶ ψυχῆςἈριστοτέλους σχολικαὶ ἀποσημειώσεις ἐκ τῶν συνουσιῶνἈμμωνίου τοῦἙρμεί-

ου μετά τινων ἰδίων ἐπιστάσεων,

σελ. 3,5-9.