Ενατενίσεις | Τεύχος 22 Ιανουάριος - Ιούνιος 2014 | Περιοδική Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Κύκκου και Τηλλυρίας

Eνατενίσεις

107

δογμάτωνκαι της αντίστοιχηςμε εκείναμεταστρο-

φής των ηθών, των λόγων και των πράξεων, φθά-

νει στις υπέρτατες αρετές, οι οποίες εισάγουν τον

άνθρωπο στη θεωρία του Θεού και στα μυστήρια

της Αγίας Τριάδος.

Ο Ιωσήφ λοιπόν θεωρεί την

ενασχόληση με τη θύραθεν παιδεία ως βοηθητικό

μέσον για την άνοδο του ανθρώπου στις ανώτατες

θρησκευτικές σφαίρες.

Μία πιο επισταμένη μελέτη του τρόπου με το

οποίο προσέγγιζαν οι Βυζαντινοί τις επιστήμες της

τετρακτύος (τη γεωμετρία, την αστρονομία και

την αριθμητική)

μπορεί να αποκαλύψει πόσο δια-

δεδομένη ήταν αυτή η «νεοπλατωνική» αντίληψη

των επιστημών κατά τη βυζαντινή περίοδο.

Η αστρονομία

Η αστρονομία ήταν, γενικά, πολύ δημοφιλής

στο Βυζάντιο, ιδιαίτερα μάλιστα κατά τον 14

αι-

ώνα.

Βασιζόταν στη διδασκαλία των Αλεξανδρι-

νών αστρονόμων, τον Πτολεμαίο, τον Θέωνα και

τους υπομνηματιστές τους, καθώς και στο έργο

του Άρατου, και του Κλεομήδη.

Εθεωρείτο ως

η κορυφή των επιστημών, ως η κατ’ εξοχήν επι-

στήμη, η οποία διευκολύνει την άνοδο του Νου

προς τον Θεό μέσω της «Θεωρίας» των ουρανών.

Τα κείμενα του Συνεσίου του Κυρηναίου (370 ca.-

413 ca.) τα οποία ήταν πολύ διαδεδομένα την εποχή

αυτή, δίνουν σαφή εικόνα αυτής της αντίληψης.

Ο Συνέσιος υπήρξε το πρότυπο το οποίο ακολού-

θησαν πολλοί συγγραφείς του 14ου αιώνος. Σε ένα

έργο του περιγράφει την επιστήμη της αστρονομί-

ας με τον ακόλουθο τρόπο: «Είναι μία μορφή θείας

γνώσης, η οποία μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση

για κάτι πιο σεβάσμιο. Διότι είναι μία επιστήμη, η

οποία ανοίγει το δρόμο προς την άφατη Θεολογία.

Το σώμα του ουρανού έχει ύλη κάτω από αυτό, και

ηκίνησή τουφαίνεται στους πιο μεγάλους φιλοσό-

φους να είναι η μίμηση του <θείου> Νου. Και <η

αστρονομία> δεν συνάγει τις αποδείξεις της κατά

τρόπο αμφισβητήσιμο, αλλά χρησιμοποιεί ως βοη-

θούς την αριθμητική και τη γεωμετρία, επιστήμες

τις οποίες εάν κανείς αποκαλέσει ακριβείς κανόνες

της αλήθειας δεν θα κάνει λάθος»

ΟΘεόδωρος Μετοχίτης. Λεπτομέρεια από την

ψηφιδωτή παράσταση στο νάρθηκα της Μο-

νής της Χώρας. Κωνσταντινούπολη

Ο Θεόδωρος Μετοχίτης (1270-1332) έχει μία

παρόμοια με τον Συνέσιο αντίληψη για την αστρο-

νομία. Επιμένει στον αρχοντικό χαρακτήρα αυτής

της επιστήμης, και θεωρεί ότι αυτή καταλαμβάνει

την ύψιστη θέση στο σύνολο των επιστημών. Ο

Μετοχίτης δικαιολογεί τηθέσητου, σχετικάμε την

ανωτερότητα της Αστρονομίας, βασιζόμενος στον

Αριστοτέλη. Στα Μεταφυσικά του, ο Αριστοτέλης

Ιωσήφ ο Φιλόσοφος, όπ.π., εκδ. Μ. Τreu, σελ. 41:

«ἀνελθε λοιπὸν καὶ ταπεινὰ μὴ φρόνει\ κτίσματα λιπών καὶ λόγους

τούτων κάτω, τὸν νοῦν τὸν οὐράνιον ἐξάρας ἄνω\ ζητοῦντα καλῶς τοὺς ψυχοτρόφους λόγους\ τῆς ὑψοποιοῦ πρακτικῆς

τῶν δογμάτων\ἐξ ἧς μὲν ἠθῶν καὶ λόγων καὶ πρακτἐων\ χάριν ἀπαντλήσειας ἀφθονοτάτην, τέθριππον εὑρὼν ἀρετῶν

ὑπερτάτων»,

και όπ.π. σελ. 42:

«…τὸν νοῦν δ’ ἀμιγῆ παντὸς ὄγκου καὶ τύπου\ καθαρόν, ασύγχυτον, απλοῦν καὶ μόνον\ εἰς

ὕψος ἄρης τῆς Θεοῦ θεωρίας…».

Δεν αναφερόμαστε στη μουσική, η οποία αποτελούσε μέρος της τετρακύος, καθώς δεν βρήκαμε επαρκή πληρο-

φόρηση γι’ αυτήν στις πηγές.

Βλέπε A. Tihon, ‘L’astronomie Byzantine’,

Byzantion 5,

1981, σελ. 609-615, και Δ. Κωτσάκης, ‘ΗΑστρονομία και η

Αστρολογία κατά τους Βυζαντινούς χρόνους’,

Ἐπετηρίς Ἑταιρείας Βυζαντινῶν Σπουδῶν

24, 1954, σελ. 204-229.

A. Tihon, οπ.π.

Συνέσιος,

Πρὸς Παιόνιον,

εκδ. N. Terzaghi,

Synesii Cyrenensis, Opuscula,

τόμος II, Rome 1939-1944, σελ. 137-8:

«ἀστρονομία γὰρ αὐτή τε ὑπέρσεμνος ἐστιν ἐπιστήμη, καὶ τάχ’ ἀναβιβασμὸς ἐπί τι πρεσβύτερον γενοιτ’ ἄν

ἢν ἐγὼ προ-

σεχὲς ἠγοῦμαι πορθμεῖον τῆς ἀπορρήτου θεολογίας. ὕλην τε γὰρ ὑποβέβληται τὸ μακάριον οὐρανοῦ σῶμα, οὗ καὶ τὴν

κίνησιν νοῦ μίμησιν εἶναι τοῖς κορυφοτάτοις ἐν φιλοσοφίᾳ δοκεῖ καὶ ἐπὶ τὰς ἀποδείξεις οὐκ ἀμφισβητησίμως πορεύεται,

ἀλλ’ ὑπηρέτισι χρῆται γεωμετρίᾳ τε καὶ ἀριθμητικῇ, ἂς ἀστραβῆ τῆς ἀληθείας κανόνα τις εἰπὼν οὐκ ἂν ἁμάρτοι τοῦ πρέ-

ποντος.»