110 / 196
108
Eνατενίσεις
υποστηρίζει ότι έχει κανείς δικαίωμα να προτιμά
μία επιστήμη από την άλλη, είτε λόγω της μεγαλύ-
τερης ακρίβειας της, σε σχέση με κάποια άλλη, είτε
επειδή τα αντικείμενα τα οποία προσεγγίζει είναι
καλύτερα και περισσότερο πολύτιμα. ΟΜετοχίτης
παρατηρεί ότι, όσον αφορά το πρώτο γνώρισμα,
δηλαδή την ακρίβεια, αυτή αποτελεί χαρακτηρι-
στικό των μαθηματικών επιστημών (των οποίων
μία επιστήμη είναι και η αστρονομία), και ότι τα
ουράνια σώματα καταλαμβάνουν στην ιεραρχία
των αισθητών αντικειμένων, την πιο αξιότιμη και
πιο θεία θέση.
22
Στην Ρωμαική
Ἰστορία
του, ο Γρηγοράς
(1295ca.-1361) αναφέρει ότι ο ίδιος επαίνεσε πολύ
το μάθημα της αστρονομίας, διότι καθαίρει την
όραση της διάνοιας, και τελειοποιεί όλα τα άλλα
μαθήματα.
23
Ο Θεόδωρος Μελιτηνιώτης
(
13
93) υποστη-
ρίζει ότι η αστρονομία είναι ο καλύτερος κλάδος
της θεωρίας,
24
και ότι μέσω της ενασχόλησης με τα
ουράνια φαινόμενα, φτάνει κανείς, επίσης, και στη
γνώση τουΘεού,
25
διότι. κατ’ αυτόν, «οι ουρανοί δι-
ηγούνται τη δόξα του Θεού».
26
Ηαστρονομία απολάμβανε μεγάλης εκτίμησης
και από κάποιους Πατέρες της Εκκλησίας. Ο Γρη-
γόριος Νύσσης έλεγε σχετικά με την αστρονομία,
ότι οδηγεί την διάνοια του ανθρώπου στην αρετή:
«Ἴνα δὲ πάρω τὰ μαθήματα, ὅθεν θήγεται πρὸς
αρετὴν ἡ διάνοια, Γεωμετρίαν τε καὶ Ἀστρονο-
μίαν καὶ τὴν διὰ τοῦ ἀριθμοῦ κατανόησιν τῆς
ἀληθείας»
27
Επίσης και ο Ωριγένης θεωρούσε την
αστρονομία ως μία επιστήμη χρήσιμη για την εκ-
παίδευση ενός χριστιανού, διότι διευκολύνει την
πνευματική πρόοδο του ανθρώπου.
28
Η Αστρολογία
Η αστρονομία στο Βυζάντιο δεν ήταν αυστη-
ρώς διαχωρισμένη από την αστρολογία.
29
Έτσι,
σε κείμενα των Βυζαντινών που παρουσιάζονται
ως αστρονομικά, συναντάμε πολύ συχνά, μαζί με
μετεωρολογικά φαινόμενα και προβλέψεις που
στηρίζονται στην κίνηση των πλανητών, παρότι,
από τους πρώτους κιόλα αιώνες της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας, η αστρολογία είχε καταδικαστεί
από την Εκκλησία, λόγω της σχέσης της με τη μα-
γεία.
30
Η πίστη στην επιρροή των άστρων επί των
γήινων γεγονότων ήταν και αυτή, επίσης, βασι-
σμένη στο δόγμα της παγκόσμιας συμπάθειας που
αναφέραμε παραπάνω. Εθεωρείτο ότι η συμπάθεια
καθόριζε, επίσης, τη σχέση μεταξύ ουρανού και
γης. Πίστευαν ότι, ο κόσμος που βρίσκεται κάτω
από τη σελήνη, αφ’ενός, και ο ουρανός, αφ’ετέρου,
απαρτίζονταν από τέσσερα στοιχεία: το νερό, τη
γη, τον αέρα και τη φωτιά ή από πέντε, αν προσθέ-
σει κανείς τον αιθέρα.
31
Το δόγμα της ενότητας του
κόσμου (της συμπάθειας), προϋπέθετε την ύπαρ-
ξη συνεχών δράσεων και αντιδράσεων μεταξύ
22
Θεόδωρος Μετοχίτης, «Λόγος 14», εκδ. I. Sevcenko,
Etude sur la Polémique entre Théodore Métochite et Nicéphore
Choumnos,
Bruxelles 1962, σελ. 245-6: «Ἀριστοτέλης μέν γ’ αὐτός φησιν ἐν τοῖς Μετὰ τὰ Φυσικά, ὡς αἱρούμεθ’ ἑτέ-
ραν πρὸ ἑτέρας ἐπιστήμην ἐπιστήμης τῷ ἀκριβεστέραν εἶναι ἄλλην ἄλλης, ἢ τῷ βελτιόνων καὶ τιμιωτέρων εἶναι
τῶν ὑποκειμένων· καὶ τοῦτο δὴ συγχωρήσαιεν ἡμῖν διαφερόντως ὑπάρχειν ταῖς μαθηματικαῖς τῶν ἐπιστημῶν, καὶ
ὅτι τὰ περὶ τὸν οὐρανὸν θεωρήματα, τιμιωτάτην ἔχοντα καὶ θειοτάτην τάξιν τῶν ἡμῖν αἰσθητῶν».
23
Νικηφόρος Γρηγοράς,
Ρωμαϊκὴ Ἱστορία,
εκδ. L. Schopeni,
Nicephori Gregorae Byzantine historia,
Bonn 1829, VIII.12,
sel. 364:
«ἐγὼ δ’ ὑπολαβων ἔπαινον διεξῄειν πολὺν τοῦ μαθήματος
·
τοῦτο καὶ γάρ μοι τὸ ὀπτικόν, ὡς εἰπεῖν, τῆς διανοίας
ἐκαθήρε καὶ πρὸς τέλειον οἱονεὶ χρωματισμὸν τα’ἄλλα μοι πάντα μαθήματα ἤγαγε».
24
Θεόδωρος Μελιτηνιώτης
Ἐκ τῆς Ἀστρονομικῆς Βίβλου, Patrologia Graeca
149, στ. 992:
«τιμιωτάτην καὶ θειοτάτην τῆς
λοιπῆς θεωρίας ἔχουσαν τάξιν, τὴν ὑπέρσεμνον ἀστρονομίαν, καὶ ἄνω βαίνουσα προσειπεῖν, ἀλλὰ καὶ τρόπον κήρυκος
σεβασμιωτάτου παρ’ ἡμᾶς ἤκειν πρὸς τοῦ Θεοῦ».
25
Θεόδωρος Μελιτηνιώτης,
όπ.π.,
Patrologia Graeca 149, στ. 989: «καὶ μέντοι καὶ τὴν ἀληθῆ περὶ θεοῦ κτησάμενος
γνῶσιν, τοῖς κατ’ οὐρανὸν θεάμασι τὸν ἡγεμόνα νοῦν ἀκριβῶς ἐπιστήσας»
26
ΘεόδωροςΜελιτηνιώτης όπ.π.,
Patrologia Graeca
149, στ. 989:
«Οι οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, ποίησιν δὲ χειρῶν
αὐτοῦ ἄναγγέλει το στερέωμα».
27
Γρηγόριος Νύσσης,
Περὶ τῶν νηπίων πρὸ ὥρας ἀφαρπαζομένων, PatrologiaGraeca
46, στ. 181.
28
Ωριγένης,
Έπιστολὴ πρὸς Γρηγόριον, Patrologia Graeca
11, στ. 88.
29
Ας σημειώσουμε ότι στην αρχαίαΕλλάδα και στη Ρωμαϊκή εποχή η αστρολογία ονομαζόταν επίσης ἀστρονομία,
ἀστρομαντεία, ἀστροσκοπία, γενεθλιαλογία, μαθηματική… Βλέπε A. Bouché – Leclercq,
Astrologie grecque,
Paris
1899, σελ. 3. Οι ίδιοι όροι χρησιμοποιούνται και στο Βυζάντιο, καθώς επίσης και οι όροι ἀστρονομικὴ τέχνη και
μαθηματικὴ τέχνη.
30
Φ. Κουκουλές, ‘Ἡ ἀστρολογία καὶ ἡ εἰς αὐτὴν πίστις’,
Βυζαντινῶν Βίος καὶ πολιτισμὸς,
τόμος Α, Αθήνα 1948, σελ.
139-150.
31
Ο Πλάτων υποστήριξε την ύπαρξη τεσσάρων στοιχείων, ενώ ο Αριστοτέλης πρόσθεσε τον αιθέρα ως πέμπτο
στοιχείο, και το θεώρησε ως θείο.