112 / 196
110
Eνατενίσεις
γη είναι, κατ’ ένα τρόπο, η ύλη, η αιτία, το υποκεί-
μενο κάθε κτιστού όντος. Η δε δημιουργική αρχή,
εκπροσωπείται από τα άστρα.
40
Επίσης, το Χρονικό του Γεώργιου Παχυμέρη
(1242-1310ca.) περιέχει ένα μεγάλο αριθμό αστρο-
λογικών προβλέψεων. Αναφέρει, για παράδειγμα,
την εμφάνιση ενός κομήτη, (στο οποίο ουράνιο
φαινόμενο ο λαός απέδιδε μία ολέθρια σημασία),
και θέτει το ερώτημα, μήπως αυτό το συμβάν θα
πρέπει κανείς να το δει σαν οιωνό της αναζωπύρω-
ση της Τουρκικής δράσης στηνΜικρά Ασία.
41
Υπάρχει επίσης περίπτωση όπου διανοούμενος
έπλεκε ανοιχτά το εγκώμιο της αστρολογίας. Αυτή
είναι η περίπτωση του Ιωάννη Ζαχαρία. Ο Ζαχα-
ρίας θεωρούσε την αστρολογία ως σύμφωνη με τα
δόγματα της Εκκλησίας, αλλά επίσης και ως επι-
στήμη «απαραίτητη» για την πνευματική τελείω-
ση του ανθρώπου. Σύμφωνα με αυτόν, η επιστήμη
της αστρολογίας επιτρέπει στον άνθρωπο να κα-
τανοήσει φαινόμενα της φύσης, να προβλέψει τις
εκβάσεις των μελλοντικών συμβάντων, και να τι-
μήσει τη δημιουργία τουΘεού.
42
Επίσης θεωρεί ότι
η αστρολογία έδωσε στον άνθρωπο τη δύναμη να
προβλέπει τα γεγονότα, και πως αυτό τον οδηγεί
στην ομοίωση με το Θεό κατά το δυνατόν.
43
Όμως,
κατά τον Ζαχαρία, τα άστρα δεν προκαλούν τα γε-
γονότα, αλλά τα προμηνύουν.
44
Τέλος, θεωρεί την
αστρολογία απαραίτητη προκειμένου να τύχει κα-
νείς τουβιώματος της αποκάλυψης τουΠατρόςκαι
Δημιουργού.
45
Αναφέρει ότι είναι πολύ δύσκολο να
ανέλθει ο άνθρωπος στο στάδιο της θεωρίας του
Θεού εάν δεν είναι γνώστης της αστρολογίας. Εάν
δε, μετά από πολύ κόπο και χρόνο, φτάσει εκεί, δεν
θα γνωρίζει πώς να επιστρέψει στα γήινα πράγμα-
τα και πώς να διαφυλάξει το αποκτηθέν αγαθό. Η
επιστροφή του θα γίνει ακουσίως και η πτώση του
επίπονη. Και αν θελήσει μία νέα άνοδο θα χρεια-
στείακόμαμεγαλύτερηπροετοιμασίααπ’ ότιπριν.
46
Η θέση λοιπόν του Ιωάννη Ζαχαρία ήταν ότι η
αστρολογία, πέραν των άλλων, διευκολύνει και τη
μυστική εμπειρία που βιώνουν οι μοναχοί.
Στον Βυζαντινό κόσμο η
ἰατρομαθηματική
,
δόγμα αρχαίο που αφορούσε τη σχέση της ιατρικής
με την αστρολογία, ήταν πολύ διαδεδομένη. Η βα-
σική θεωρία αυτής της επιστήμης ήταν η επιρροή
που ασκείται από τα άστρα και τα ουράνια σώματα
στο ανθρώπινο σώμα. Ήταν και αυτό βασισμένο
στην παγκόσμια συμπάθεια, μέσω της οποίας εθε-
ωρείτο ότι τα ζώδια, ή οι πλανήτες σχετίζονται
με τα διάφορα μέρη του σώματος. Η θεραπευτική
αστρολογία βασιζόταν είτε στη «συμπάθεια» που
ένωνε το άστρο, το όργανο που έμελλε να θερα-
πευθεί και το φάρμακο, είτε στην «αντιπάθεια»
που έφερνε σε αντίθεση στη γη ζώα, φυτά ή πέτρες
λόγω του πολέμου που έκαναν τα άστρα στον ου-
ρανό, και από τα οποία αυτά τα όντα εξαρτιόνταν.
47
ΟΚλάυδιος Πτολεμαίος, μεταξύ άλλων, είχε ενσω-
ματώσει αυτό το δόγμα στην
Τετράβιβλό
του.
48
Ο
40
Νικηφόρος Γρηγοράς,
Correspondance de Nicéphore Gregoras,
εκδ. R. Guilland, Paris 1967, Επιστολή 116, σελ.
213,29-215,2:
«τοῖς οὐρανίοις συνάπτεται τὰ ἐπίγεια καὶ μία τις ἁρμονία καὶ σύνταξις ἑκατερωθεν εἰς ἑνός τινος ἔργου
συνίσταται τελεσφόρημα. Γῆ μὲν γὰρ καθάπερ ὑλικὀν τι γενέσεως αἵτιον ὑποκεῖσθαι τέτακται, ποιητικὸν δ’ ὅσα οὐράνια».
41
Γεώργιος Παχυμέρης,
Ἀνδρόνικος Παλαιολόγος,
εκδ. Ernst Immanuel, Bonn, 1835,
L.IV, σελ. 304-306.
42
Ιωάννης Ζαχαρίας Ακτουάριος,
Ἕρμιππος ἢ περὶ ἀστρολογίας,
εκδ. G. Kroll και P. Viereck,
Anonymi Christiani
Hermipus de astrologia dialogus,
Lipsiae 1895, σελ 2: «<εάν διαβάλουμε ολότελα τα αστρολογικά δόγματα των Eλλή-
νων διαβάλεται> και.ἥλιος καὶ σελήνη ὅτι μέτρα χρόνων καὶ ὥρας παρέχονται, ἤδη δέ που και μελλόντων ἐκβάσεις
τοῖς ὀρθῶς καὶ μετ’ ἐπιστήμης σκοπουμένοις αὐτούς. τοῦτο δὲ <η ενασχόληση με την αστρολογία> οὐδὲν ἄλλο γε ἣ
τὴν τοῦ θεοῦ δημιουργίαν παρὰ φαῦλον τιθέναι ἐστίν.»
43
Ιωάννης Ζαχαρίας Ακτουάριος, όπ.π., εκδ. G. Kroll και P. Viereck, σελ, σελ. 69: « <όσοi καταπιάνονται με τη μελέ-
τη της αστρολογίας> κἀν τοῖς οὐρανίοις τὴν γνώμην περιπολεύειν ἐθίζει καὶ που τῷ προγνῶναι καὶ προειπεῖν θεῷ
ὁμοιοῦσθαι κατὰ τὸ δυνατὸν βούλεται».
44
Ιωάννης Ζαχαρίας Ακτουάριος, όπ.π., εκδ. G. Kroll και P. Viereck, σελ. 11: «<η σελήνη> οὐ ποεῖν ἐχει μᾶλλον ἤ
σημαίνει γενέσθαι».
45
Ιωάννης Ζαχαρίας Ακτουάριος όπ.π., εκδ. G. Kroll και P. Viereck, σελ. 70: <ο μελετών την αστρολογία> της τοῦ
πατρὸς καὶ δημιουργοῦ δυνηθείη ἄν αὐτοφανείας τυχεῖν»
46
Ιωάννης Ζαχαρίας Ακτουάριος όπ.π., εκδ. G. Kroll και P. Viereck, σελ. 70: «ὁ δὲ ἄνευ ταύτης < της γνώσης της
αστρολογίας> ἐπὶ τὴν θεωρίαν ἐκείνην ὁρμῶν <δηλ. τη θεωρία του Θεοῦ> ἀτελέστερος ἄν εἴη εἰκότως καὶ ἀμαθής,
οὐκ ἔχων εἰδέναι τρίβον, καθ’ἣν ῥᾳδίως ἐπ’ αὐτὴν ἄνεισιν· εἰ δέ που μόχθῳ καὶ χρόνῳ μακρῷ ἀνελθεῖν τὴν φύσιν
βιάσεται οὐκ ἐπιστάμενος, ὅθεν αὖθις πρὸς τὴν ὕλην ἐπιστραφείη καὶ τὴν ἔμφασιν ἀσφαλῶς εἰλικρινῆ φυλάξαι,
ἄκων ὡς εἰπεῖν καὶ κατὰ κεφαλὴν κάτεισι καὶ πάλιν ἑτέρου πόνου καὶ παρασκευῆς μείζονος δεήσεται πρὸς τὴν
ἄνοδον.»
47
Festugière, όπ.π.,τόμος Ι, σελ. 133.
48
Festugière, όπ.π., τόμος Ι, σελ. 124.