Ενατενίσεις | Τεύχος 22 Ιανουάριος - Ιούνιος 2014 | Περιοδική Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Κύκκου και Τηλλυρίας

112

Eνατενίσεις

τις αισθήσεις, τα οποία είναι πιο σύμφωνα με τις

ψυχές μας κατά την άυλη και αιώνια φύση τους

και πολύ αρχαιότερα από το διανοητικό <μέρος>

που ενυπάρχει σε αυτές».

Ο Παχυμέρης εξηγεί

αυτή τη μεταφυσική αντίληψη των αριθμών, συν-

δέοντας την με μία καθαρά πλατωνική ερμηνεία

της επιστήμης, ως βάση της οποίας θεωρεί τα μα-

θηματικά που είναι ουσίες καθαρά νοητικές: «Η

επιστήμη είναι η γνώση της αλήθειας θεωρούμε-

νης σε όλα τα όντα, διότι ο σκοπός κάθε μελέτης εί-

ναι η αλήθεια. Όμως τα κατ’ εξοχήν όντα είναι τα

νοητά, διότι, καθώς υπάρχουν αιωνίως καθ’εαυτά,

παραμένουν αιωνίως στην ίδια κατάσταση. Όσον

αφορά δε τα πράγματα που δεν υπάρχουν παρά σε

σχέση με εμάς, αν και λέγονται όντα, δεν είναι,

αλλά τα ονομάζουμε όντα εξομοιώνοντας τα με τα

<νοητά>».

Ο Θεόδωρος Μετοχίτης, επίσης, έλεγε ότι ο

αριθμοί αποτελούν τα θεμέλια κάθε πράγματος,

και ότι το σύμπαν δεν θα μπορούσε να υπάρξει χω-

ρίς τα μαθηματικά.

Οι απόκρυφες επιστήμες

και η μαγεία

Η κληρονομιά που οι Βυζαντινοί δέχθηκαν

από τους Έλληνες επεκτείνεται και στις απόκρυ-

φες επιστήμες, στη μαγεία και την αλχημεία, οι

οποίες κατά κανόνα συνοδεύουν τις μαθηματικές

επιστήμες. Ο Μιχαήλ Ψελλός και ο Νικηφόρος

Βλεμμύδης είναι πολύ γνωστοί για τις αλχημιστι-

κές τους ενασχολήσεις.

Η συλλογιστική που έχει συνδεθεί με τη μα-

γεία δεν απουσίαζε από τη βυζαντινή σκέψη.

ανάπτυξή της ενθαρρύνονταν ακόμα και από τα

υψηλά στρώματα της Βυζαντινής κοινωνίας. Στο

Υπόμνημα του στο

Περὶ ἐνυπνίων του Συνεσίου,

ο Νικηφόρος Γρηγοράς αναφέρεται εκτεταμένως

στην θεωρία και την πρακτική της μαγείας της

εποχής του.

Ο Μιχαήλ Ψελλός δε, έφτασε στο σημείο να

κατηγορήσει ακόμα και μέλη της Εκκλησίας ότι

δεν τους ήταν ξένες τέτοιες πρακτικές. Βέβαια

οι κατηγορίες αυτές δεν φαίνεται να ευσταθούν,

Γεώργιος Παχυμέρης, όπ.π., εκδ. P. Tannery, σελ. 7: «Δῆλον γὰρ ὅτι κλίμαξί τισι καὶ γεφύραις ἔοικε ταῦτα τὰ μαθή-

ματα, διαβιβάζοντα τὴν διάνοιαν ἡμῶν ἀπὸ τῶν αἰσθητῶν καὶ δοξαστῶν ἐπὶ τὰ νοητὰ καὶ ἐπιστημονικά, καὶ ἀπὸ

τῶν συντρόφων ἡμῖν καὶ ἐκ βρεφῶν ὄντων συνήθων, ὑλικῶν καὶ σωματικῶν, ἐπὶ τὰ ἀσυνήθη τε καὶ ἑτερόφυλαπρὸς

τὰς αἰσθήσεις, τῇ δὲ ἀϋλίᾳ καὶ ἀϊδιότητι συγγενέστερα ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς καὶ πολὺ πρότερον τῷ ἐν αὐταῖς

διανοητικῷ».

Γεώργιος Παχυμέρης, όπ.π., εκδ.P. Tannery, σελ7: «Διὰ ταῦτα καὶ ἡ μὲν ἐπιστήμη σοφία ἐστὶ τῆς ἐν τοῖς οὖσιν ἀλη-

θείας –τέλος γὰρ θεωρίας ἀλήθεια,-ὄντα δὲ κυρίως τὰ νοητά, ὡς ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχοντα· τὰ δὲ καθ’

ἡμᾶς, ταῦτα εἰ καὶ ὄντα λέγονται, ἀλλ’ ὁμωνύμως πρὸς ἐκεῖνα καὶ ταῦτα λέγονται ὄντα».

ΘεόδωροςΜετοχίτης, εκδ. R. Guilland, ‘Poesies inédites de TheodoreMétohite’,

Byzantium I

II, σελ. 265-302, ποίημα

10, σελ. 290.

J. Bidez,

Catalogue des manuscrits alchimiques grecs,

VI, Bruxelles 1928, σελ. 25-26.

R. Greenfield, ‘Contribution to the Study of Paleologian Magic’.

Byzantine Magic,

εκδ. H. Maguire, Dumbarton Oaks

1995, σελ. 117-153.

Νικηφόρος Γρηγοράς,

Ἐρμηνεία εἰς τὸν Συνεσίου περὶ ἐνυπνίων λόγον,

Patrologia Graeca 149, στ. 537-539, και νεώτε-

ρη έκδοση P. Pietrosanti, Bari 1999, σελ. 8-9.