Ενατενίσεις | Τεύχος 22 Ιανουάριος - Ιούνιος 2014 | Περιοδική Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Κύκκου και Τηλλυρίας

Eνατενίσεις

111

Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1272), στην πραγμα-

τεία του

«Λόγος περὶ σῶματος»,

υποστήριζε ότι

τα ουράνιασώματα έχουν επιδράσεις στηνύλη, και

ότι σε αυτό οφείλονται οι ασθένειες και οι θάνατοι.

Αλλά θεωρούσε ότι αυτό το φαινόμενο μπορεί να

με τη Θέληση του Θεού να παύσει να υφίσταται.

Ο Ιωάννης Ζαχαρίας είχε μία παρόμοια αντίληψη.

Υποστήριζε ότι τα άστρα επηρεάζουν, επίσης, το

ανθρώπινο σώμα, και καθορίζουν τα συμπτώματα

και τις ιδιαιτερότητες των μελών του.

Τα Μαθηματικά

Η προσέγγιση των μαθηματικών από τους Βυ-

ζαντινούς υπήρξε ανάλογη με αυτή της αστρονο-

μίας. Εθεωρείτο ότι, μέσω των μαθηματικών, μπο-

ρούσε κανείς να καθαίρει τη διάνοιά του, και να

διεισδύσει στην κρυφή αρμονία της φύσης. Αυτή

η αντίληψη είχε αναπτυχθεί από συγγραφείς της

ύστατης αρχαιότητας. Στο Πλατωνικό έργο Τίμαι-

ος, όταν ο κοσμικός αρχιτέκτονας επιβάλλει την

τάξη (τον κόσμο) στο χάος, χρησιμοποιώντας έναν

ιδεατό κόσμο ως αρχέτυπο, δημιουργεί την ψυχή

του κόσμου. Η ψυχή του κόσμου, στην ουσία, πα-

ρουσιάζεται ως μία αριθμητικό-γεωμετρική δομή.

Δεν είναι εύκολο, όμως, να διακρίνουμε εάν αυτή

είναι ψυχή ή μία μαθηματική οντότητα. Ο Κρά-

ντωρ, ο οποίος υπήρξε στη συνέχεια διευθυντής

της Ακαδημίας, ερμηνεύει την ψυχογονία του Τί-

μαιου ως μία απλή «αριθμογονία»

. Στα πλαίσια

του ύστερου πλατωνισμού, τίθεται ως αρχή η συ-

νάφεια μεταξύ των μαθηματικών και της δημιουρ-

γίας του κόσμου.

Ο Ιάμβλιχος, ο οποίος επανέφερε στο προσκή-

νιο τα πυθαγόρεια δόγματα, απέδωσε στο συμβο-

λισμό των αριθμών μία αξία σχεδόν τελετουργική.

Στο έργο του, οι πλατωνικές ιδέες συγχέονται με

την νεοπυθαγόρεια θεωρία των αριθμών.

Η αντίληψη της μεταφυσικής αξίας των μαθη-

ματικών υιοθετήθηκε ανεπιφύλακτα από τους Βυ-

ζαντινούς διανοούμενους. Η ιδέα του αριθμού τρο-

φοδοτούσε τις επιστημονικές τους θεωρήσεις ως

μία ανάμνηση της πλατωνικής παράδοσης, και οι

περισσότεροι διανοούμενοι τη συνελλάμβαναν πιο

πολύ σαν μία μυστική και μαγική έννοια, παρά ως

ένα μέσον έκφρασης, με αφηρημένους όρους, των

όντων που καθίστανται γνωστά από την ανάλυση

του κόσμου και των φαινομένων.

Αυτή τη μεταφυσική αντίληψη των αριθμών

την επεξεργάστηκε σε μεγάλο βαθμό, τον 11

αιώ-

να, ο Μιχαήλ Ψελλός. Στην πραγματικότητα η θε-

ωρία τουΨελλού, η σχετική με τους αριθμούς, δεν

ήταν παρά μία περίληψη του έργου του Ιαμβλί-

χου

«Συναγωγὴ τῶν Πυθαγορείων δογμάτων»

Ψελλός έλεγε ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο,

συμπεριλαμβανομένης της υγείας, των ασθενειών

και του θανάτου, του οποίου η ουσία να μην συ-

γκροτείται βάση των αριθμών.

Τα όντα, τα φυσι-

κά σώματα, ακόμα και οι δυνάμεις της ψυχής και

οι ηθικές αξίες αναφέρονται στους αριθμούς.

Οι διανοούμενοι του 14

ου

αιώνα υιοθέτησαν

και επεξεργάστηκαν ακόμα περισσότερο αυτή τη

μεταφυσική αντίληψη των μαθηματικών.

Φ4 Ο Γεώργιος Παχυμέρης (1242–1310ca.)

στην πραγματεία του των τεσσάρων μαθηματικών

επιστημών, υποστηρίζει ότι, όπως έλεγε οΠυθαγό-

ρας, ο αριθμός είναι το αρχέτυπο κάθε πράγματος,

και πως αυτή η αντίληψη οδήγησε τον Πλάτωνα

να ταυτίσει τις ιδέες με τους αριθμούς.

Θεωρεί

πως «είναι φανερό ότι τα μαθηματικά είναι σαν

κλίμακες ή γέφυρες που διαβιβάζουν την διάνοιά

μας από τα αισθητά και αβέβαια πράγματα, στα νο-

ητά και επιστημονικά, και από αυτά που μας συ-

ντροφεύουν από τη νηπιακή ηλικία που είναι υλι-

κά και σωματικά, στα ασυνήθιστα και ξένα προς

Νικηφόρος Βλεμμύδης,

Λόγος Περὶ σώματος,

εκδ. Δ. Βουλησμᾶ, Λειψία 1784, σελ. 26,33-27,13.

Ιωάννης Ζαχαρίας Ακτουάριος όπ.π., εκδ. G. Kroll και Viereck, σελ. 18.

P. Merlan, ‘Greek Philosophy from Plato to Plotinus’,

The Cambridge History of later Greek and early Medieval

Philosophy,

εκδ. A. H. Armstrong, Cambridge 1967, σελ. 18.

Οπ.π. σελ. 18-19.

H. Thesleff, ‘The Pythagorean texts of the Hellenistic Period’,

Acta Academiae Aboensis,

ser. A. vol. 30, 1965, σελ. 48-

50.

P. Tannery, Ψελλός ,

Περὶ ἀριθμῶν, Revue des Etudes Grecques 5,

1892, σελ. 343-344.

ΜΨελλός,

Περὶ ἀριθμῶν,

εκδ. P. Tannery,

Revue des Etudes Grecques 5,

1892, σελ. 344-345.

Γεώργιος Παχυμέρης,

Σύνταγμα τῶν τεσσάρων μαθημάτων, ἀριθμητικῆς, μουσικῆς, γεωμετρίας καὶ ἀστρονομίας,

εκδ.

P. Tannery, σελ. 10:

«..καὶ οὐσίαν φησὶ Πυθαγόρας τὸν ἀριθμόν, ἐν τῇ τοῦ τεχνίτου θεοῦ διανοίᾳπρουποστάντα τῶν ἄλλων,

ὡσανεὶ λόγον τινὰ κοσμικὸν καὶ παραδειγματικόν, πρὸς ὃν ἀπερειδόμενος ὁ τῶν ὅλων δημιουργὸς ὡς πρὸς προκέντημά τι

καὶ ἀρχέτυπον παράδειγμα, τὰ ἐκ τῆς ὕλης ἀποτελέσματα κοσμεῖ καὶ τοῦ οἰκείου τέλους, ἔτ’οὗν ε.ἴδους, τυγχάνειν ποιεῖ.

Διὸ καὶ Πλάτων τὰς ἰδέας ἀριθμοῦς φησιν».