111 / 196
Eνατενίσεις
109
αυτών των στοιχείων. Έτσι, ο ήλιος, οι πλανήτες
και οι αστερισμοί, δηλαδή όλα τα άστρα που απο-
τελούνταν από φωτιά που καίει αιωνίως χωρίς να
εξαντλείται ποτέ, τρέφονταν με ατμούς, οι οποί-
οι προέρχονταν από τον υποσελήνιο κόσμο. Και
αντιστρόφως, τα άστρα δεν έπαυαν να δρουν πάνω
στον υποσελήνιο κόσμο, μέσω των επιδράσεων
που ασκούσαν, είτε στο σύνολο του κόσμου, είτε σε
ένα μέρος αυτού, είτε, ιδιαίτερα, στα άτομα.
32
Κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνος, η αστρολο-
γία φαίνεται να είναι πολύ διαδεδομένη. Οι αστρο-
νόμοι της εποχής αυτής θέλουν να φαίνεται ότι
στρέφονται ενάντια στην αστρολογία και προσπα-
θούν να τη διακρίνουν από την αστρονομία. Αυτή
είναι η περίπτωση, για παράδειγμα, τουΜετοχίτη,
ο οποίος χαρακτήριζε τους αστρολόγους ως βλά-
σφημους, και όριζε την αστρολογία ως μία τέχνη,
η οποία καταστρέφει την πίστη και τη χριστιανική
ευσέβεια.
33
Ο Θεόδωρος Μελιτηνιώτης καταδικάζει την
αστρολογία και την διακρίνει από την αστρονομία,
η οποία επιχειρεί να γνωρίσει τις κινήσεις των ου-
ράνιων σωμάτων.
34
Σε πολλά του γράμματα, ο Νι-
κηφόρος Γρηγοράς αναφέρεται, επίσης, στη διάδο-
ση αστρολογικών προγνώσεων, κάτι που παρείχε
στους πολέμιους της αστρονομίας μία πρόφαση για
την δυσφήμιση της Ο Γρηγοράς θεωρούσε αυτές
τις προβλέψεις ψευδείς και αθεμελίωτες. Αντιθέ-
τως, υποστήριζε ότι οι δικές του προβλέψεις εκλεί-
ψεων του ήλιου και της σελήνης βρίσκονται σε
αυστηρά επιστημονικά πλαίσια, διότι θεμελιώνο-
νται στην αστρονομία του Πτολεμαίου.
35
Θα πρέ-
πει, εντούτοις, να τονίσουμε ότι ηΤετράβιβλος του
Πτολεμαίου, η οποία ήταν σε μεγάλη εκτίμηση την
εποχή αυτή, διαιρείται σε δύο μέρη, εκ των οποίων
το ένα είναι αφιερωμένο στην αστρονομία και το
άλλο στην αστρολογία.
Ο Γρηγοράς πίστευε ότι η πρόγνωση του μέλ-
λοντος είναι δυνατή, αλλά μόνο ύστερα από θεία
έμπνευση.
36
Εντούτοις, εξετάζοντας την Ρωμαϊκή
Ιστορία του, διαπιστώνουμε ότι δεν ήταν και τόσο
απομακρυσμένος από την αστρολογία. Ερμηνεύ-
οντας μία ολική έκλειψη του ηλίου, γεγονός το
οποίο συνέβη κατά τη βασιλεία του Μιχαήλ του
Παλαιολόγου,
37
ο Γρηγοράς προέβλεψε ότι αυτό το
πλανητικό φαινόμενο αποτελούσε, κατ’ ένα τρόπο,
ένδειξη της καταστροφής και της δυστυχίας που οι
Ρωμαίοι θα υφίσταντο από τους Τούρκους.
38
Υπεν-
θυμίζει δε ότι τέτοια ουράνια φαινόμενα προμηνύ-
ουν την έλευση επίγειων συμφορών. Για να εξηγή-
σει αυτή την πεποίθηση, συγκρίνει το σώμα του
ανθρώπου με το σώμα του κόσμου. Υποστηρίζει
μάλιστα ότι, όπως οι πόνοι στο κεφάλι ή στο λαι-
μό αντανακλούνται στην κνήμη και τον αστρά-
γαλο, έτσι και οι αλλαγές στην ουράνια σφαίρα
επηρεάζουν «το σώμα του κόσμου», τη γη, και εκ-
δηλώνουν κατ’ αυτόν τον τρόπο τα αποτελέσματά
τους.
39
Αυτό το χωρίο μαρτυρεί τη σχέση του δόγ-
ματος της συμπάθειας με την αστρολογία.
Σε μία επιστολή του, ο Νικηφόρος Γρηγοράς
εκθέτει τη θεωρία του όσον αφορά τις σχέσεις που
ενώνουν τα ουράνια φαινόμενα με τα γήινα και
υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει παρά μία μόνο αρμο-
νία, η οποία τα ενώνει όλα για ένα κοινό σκοπό. Η
32
Σχετικά με την υιοθέτηση, από τους Βυζαντινούς, θεωριών που αποτελούν δάνεια της αρχαιότητας, βλέπε Κου-
κουλές, οπ.π., Σχετικά με τη γένεση και την εξάπλωση της αστρολογίας στην Αρχαιότητα βλέπε A. J. Festugière ,
La
Révélation d’Hermès Trismégiste,
τόμος Ι, κεφάλαιο ‘L’astrology et les sciences occultes’, Paris 1950, σελ. 89
κ.εξ.33
Θεόδωρος Μετοχίτης,
Στοιχείωσις ἐπὶ τῇ ἀστρονομικῇ ἔπιστήμη,
εκδ. Κ. Ν. Σάθας,
Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη,
τόμος Ι,
σελ. ρια: «Οὗτοί γε μὴν καὶ λυμαίνονται τοῖς εὐσεβέσι δόγμασι…. Καὶ σφοδρ’ ἔγωγε τοὺς τοιούτους ἀποστρέφομαι
καὶ ἀποτροπιάζομαι καὶ τοὺς ἄλλους οὕτω φρονεῖν ἀξιῶ», σελ. ριη: «<το περὶ τῆς ἀστρολογικῆς μέρος> τοῦτό γε
μὴν προδήλως πάνυ τοι καὶ ἀναντιρρήτως λυμαίνεται τῇ πίστει καὶ τῆ καθ’ ἡμᾶς χριστιανικῇ θεοσεβείᾳ».
34
Θεόδωρος Μελιτηνιώτης,
Ἐκ τῆς Ἀστρονομικῆς Βίβλου, Patrologia Graeca
149, στ. 993.
35
Νικηφόρος Γρηγοράς, εκδ. P. A. M. Leone,
Nicephori Gregorae Epistulae,
Matino 1982, Επιστολή. 40 (Πεπαγομένος)
τόμος 2, σελ. 134-9.
36
Οπ.π., Επιστολή 53, (Χρυσολωράς) τόμος 2, σελ. 164-9.
37
Συγκεκριμένα συνέβη το 1267.
38
Νικηφόρος Γρηγοράς,
Ρωμαϊκὴ Ἱστορία,
εκδ. L. Schopeni,
Nicephori Gregorae Byzantine Historia,
Bonn, 1829,
IV,
8, σελ. 108:
«Κατὰ τοῦτον τὸν χρόνον ἐπεσκότησεν ἡ σελήνη τὸν ἥλιον…ἐδήλου μέντοι τὰς μεγίστας καὶ παλαυναιότατας
συμφορὰς τῶν Ῥωμαὶων, ἃς ὑπὸ τῶν Τούρκων ὑφίστασθαι ἔμελλον».
39
Νικηφόρος Γρηγοράς, όπ.π., εκδ. L. Schopeni, IV.8, σελ. 108,25- 109,7:
«ὅ γὰρ ἐν ἑνὸς ἀνθρὠπου σώματι, τοῦτο κἀν
τῷ τοῦ κόσμου σώματι παντὶ γιγνοιτ’ ἄν . ἓν γὰρ ὁ κόσμος σῶμα συμφυὲς, ἐκ μερῶν καὶ μελῶν ὡς ὁ ἄνθρωπος φὰναι συ-
γκείμενος
·
καὶ ὥσπερ ἐνταῦθα τῆς κεφαλῆς ἢ τοῦ τραχήλου τὸ πάθος ἐνεργεστέραν πρὸς τὴν κνήμην καὶ τὸν ἀστράγαλον
τὴν κάκωσιν ἐξετόξευσεν, οὕτω κἀν τῷ τοῦ κόσμου σώματι τὰ τῶν οὐρανίων φωστήρων παθήματα κινούμεναπρὸς τὴν γῆν
ἀπερείδονται κἀνταῦθα δημοσιεύουσι τὴν ἐνέργειαν».