43 / 196
Eνατενίσεις
41
απασχολούσε και προβλημάτιζε τον σκεπτόμενο
άνθρωπο για τον πλούτο των «κοινωνικών» εικό-
νων, δράσεων και συμπεριφορών. Εδώ συναντά
κάποιος όλα τα φαινόμενα. Η διαπίστωση του Ωρι-
γένη είναι χαρακτηριστική: Στις μέλισσες, γράφει,
υπάρχει ηγεμόνας, βασιλική αυλή, διάκονοι, πό-
λεμοι, νίκες και ήττες, καταδίκη των ηττημένων,
πόλεις και προπόλεις, συνέχεια και διάρκεια στα
έργα, δίκες εναντίον των τεμπέληδων (κηφήνων)
και απατεώνων με κυρώσεις και εξορίες
2
.
2.1 Κοινωνιο-φυσική δομή
Καταρχήν ο κόσμος των μελισσών παραπέμπει
στην εικόνα του
κοινοβίου
:
«Τῶν μελισσῶν κοινὴ
μὲν ἡ οἴκησις, ἐργασία δὲ πάντων μία»,
υπογραμ-
μίζει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός
3
. Το ίδιο επαναλαμ-
βάνει και ο Μ. Βασίλειος, προσθέτοντας και τη
λειτουργία της κοινής πτήσης
4
. Όλα τα μέλη κα-
τοικούν στο ίδιο σπίτι, έχουν την ίδια αποστολή,
εργάζονται για τον ίδιο σκοπό, σχετίζονται μεταξύ
τους, έχουν έναν και τον ίδιο άρχοντα, στον οποίο
υπακούν όλοι. Έτσι ο κόσμος των μελισσών είναι
ένα κατεξοχήν παράδειγμα
κοινοκτημοσύνης
,
ακόμη και στη σύγχρονη κατανόηση του όρου.
Κοινές παραγωγικές δυνάμεις, κοινά μέσα παρα-
γωγής και κοινά προϊόντα.
Ο κόσμος των μελισσών δομείται
ιεραρχικά
.
Υπάρχουν δε διαφορετικά επίπεδα «κοινωνικής»
οργάνωσης. Στο υψηλότερο σκαλί βρίσκεται η
βασίλισσα, και ακολουθούν οι εργάτριες και οι κη-
φήνες. Κανένα μέλος δεν αυτενεργεί, δεν πράττει
δηλαδή κάτι αυτόβουλα και αυτοδύναμα. Σε κάθε
ομάδα υπάρχει και ένας υπεύθυνος. Αυτός κατά
τον Ιωάννη το Δαμασκηνό δεν κάθεται κατά την
έξοδο στο τέλος αλλά προηγείται
5
.
ΟΜ. Βασίλειος δεν διστάζει να μιλήσει για την
ύπαρξη πολιτεύματος στον κόσμο των μελισσών,
μολονότι έχουμε να κάνουμε με άλογα όντα, με την
έννοια ότι όλες οι ενέργειές τους συγκλίνουν και
συμβάλλουν σε έναν κοινό σκοπό. Το «πολίτευμα»
των μελισσών είναι σαφώς
μοναρχικό
. Πρόκειται
για βασίλειο, καθώς γράφει ο Μ. Βασίλειος
6
. Η βα-
σίλισσα δεν εκλέγεται ούτε κληρώνεται ούτε και
κληρονομείται. Αναδεικνύεται μέσα από τη φυ-
σική επιλογή. Η φύση την προικίζει με ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά που την κάνουν να διαφέρει από
τις άλλες μέλισσες. Έτσι δεν συμβαίνει να επιλέ-
γονται ως άρχοντες οι τελευταίοι και οι ατάλαντοι,
όπως συμβαίνει στην πολιτική ζωή των ανθρώ-
πων. Ηβασίλισσα επιβάλλεται με το «χάρισμά» της
και όχι με τη δύναμη, το φόβο και τις τιμωρίες. Σε
αντίθεση προς τις κοινωνίες των ανθρώπων όπου
άρχοντες είτε εκλέγονται οι χειρότεροι λόγω της
ακρισίας του λαού, είτε κληρώνονται, πρακτική
που αντιβαίνει στη λογική, οπότε η τύχη δεν βγά-
ζει τους καλύτερους, είτε κάθονται στο θρόνο κλη-
ρονομικά και έτσι μπορούμε να έχουμε ως διαδό-
χους αμόρφωτους, αμαθείς, άσχετους με την αρε-
τή, οπαδούς της κολακείας και της καλοπέρασης.
Αντιθετα στις μέλισσες η βασίλισσα είναι προικι-
σμένη από την ίδια τη φύση, γι’ αυτό και υπερέχει
των άλλων μελισσών. Ωστόσο δεν διαθέτει κεντρί,
γιατί σύμφωνα με τους άγραφους νόμους οι άρχο-
ντες δεν τιμωρούν
7
.
Ηκοινωνίατωνμελισσώνείναι σαφώς
μητρι-
αρχική
. Βασίλισσα και εργάτριες είναι προφανώς
θηλυκού γένους. Μόνο οι κηφήνες είναι αρσενι-
κού. Η βασική χρησιμότητα των τελευταίων είναι
η γονιμοποίηση της βασίλισσας, ενώ στη συνέχεια
εκδιώκονται. Συμβαίνει ό,τι και στις μητριαρχικές
κοινωνίες, όπου δεσπόζουν οι γυναίκες, ενώ οι άν-
δρες απλώς χρησιμοποιούνται.
2.2. Κοινωνικές λειτουργίες
Η εργατικότητα, η συνέπεια, η ευταξία και
η συλλογικότητα
αποτελούν τα κύρια χαρακτη-
ριστικά της κοινωνίας των μελισσών. Τα σοφιολο-
γικάβιβλία τηςΠαλαιάςΔιαθήκης επαινούν τησο-
φία, τη γεωμετρική τέχνη και τη φιλοπονία τους
8
.
Ημέλισσα είναι τόσο μικρή ανάμεσα στα φτερωτά,
μα ο καρπός των κόπων της είναι τόσο γλυκός
9
.
Η εργατικότητα εκφράζεται με τέτοιο τρόπο,
ώστε να θεωρείται πως συνδέεται άμεσα με τη σο-
φία. Αυτό φαίνεται από τον τρόπο που οι μέλισσες
2
ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ, Κατά Κέλσου 4,81, PG 11, 1153b.
3
Ι. ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ,
Ἱερά Παράλληλα
PG 95, 1573d.
4
Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ,
Εἰς Ἑξαήμ.
8, 4, PG 29, 173a.
5
Ι. ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ,
ἹεράΠαράλληλα PG 95, 1573d.
«καὶ τὸ μέγιστον ὅτι ὑπὸ βασιλεῖ καὶ ἐξάρχῳ τινὶ τῶν ἔργων ἅπτονται,
οὐ πρότερον καταδεχόμενοι ἐπὶ τοὺς λειμῶνας ἐλθεῖν, πρὶν ἂν ἴδωσιν κατάρξαντα τὸν βασιλέα τῆς κτήσεως».
6
Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ,
Εἰς Ἑξαήμ.
8,4, PG 29, 172d-173d.
7
Στο ίδιο, PG 29, 173α.
8
Παρ. 6,8. Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ,
Εἰς Ἑξαήμ.
8,4, PG 29, 173d.
9
Σοφία Σειράχ 11,3.