91 / 196
Eνατενίσεις
89
πειρασμό του φονταμενταλισμού,
33
αφ’ ετέρου δε
παραθεωρεί την οικουμενική διάσταση τόσο των
δικαιωμάτων του ανθρώπου, όσο και της ίδιας τής
ορθόδοξης παράδοσης, η οποία είναι κατ’ εξοχήν
οικουμενική και ανοιχτή στις πολιτισμικές ιδιαι-
τερότητες των επί μέρους λαών.
34
«Ο “φανατισμός
της ιδιαιτερότητας”, ο οποίος απολυτοποιεί τον
επιμέρους πολιτισμό σε βάρος του κοινού “πολιτι-
σμού της ανθρωπότητας”, όχι μόνον δεν προσφέρει
λύσεις, αλλά τελικά ισοπεδώνει και την ίδια την
ιδιαιτερότητα… Ο θρησκευτικός φονταμενταλι-
σμός συρρικνώνει τον πλούτο της θρησκευτικής
παράδοσης, που θα έπρεπε να ενώνει και να ελευ-
θερώνει τους ανθρώπους, σε μερικά επιθετικά
συνθήματα και μετατρέπει την πίστη σε επικίνδυ-
νο φανατισμό».
35
Το έτερο άκρο αποδέχεται δυτικές θέσεις, υπο-
τιμώντας πολλές φορές στοιχεία της ορθόδοξης
παράδοσης και αγνοώντας κατά αυτόν τον τρόπο
και τις εσωτερικές αντιφάσεις του Διαφωτισμού,
36
αλλά και τις οικουμενικές πτυχές του ορθόδοξου
ήθους. Οι εκπρόσωποι αυτής της τάσεως με μεγά-
λη ευκολία ταυτίζουν την ορθόδοξη παράδοση με
«ορθοδοξισμό» και εθνοκεντρισμό. Τέτοιου είδους
αντιπαραθέσεις ανήκουν στο παρελθόν και οφεί-
λουν να αφήσουν τη θέση τους στον γόνιμο διά-
λογο. Κατά τον Κωνσταντίνο Δεληκωσταντή, «η
ανοιχτοσύνη, η ανεκτικότητα και το οικουμενικό
πνεύμα είναι αίτημα της ορθόδοξης ταυτότητάς
μας».
37
ΟΧρήστος Γιανναράς ορθώς κάνει λόγο για
«μια πραγματική αντιστροφή των πρωτογενών
ιστορικών δεδομένων», όταν σήμερα ο Ρωμαιοκα-
θολικισμός και ο Προτεσταντισμός, «που ευνόη-
σαν την προτεραιότητα εθνικιστικών και φυλετι-
κών χαρακτήρων στη θεσμοποίηση του χριστιανι-
σμού», θεωρούνται «υπερεθνικά σχήματα», ενώ η
Ορθοδοξία, η οποία «επέμεινε στην καθολικότητα
της κάθε τοπικής εκκλησιαστικής κοινότητας
ανεξάρτητα από φυλή και γλώσσα», παρουσιάζεται
ως κατεξοχήν παράδοση, «που ευνοεί και συντη-
ρεί τον εθνικισμό ή και τον σωβινιστικό φανατι-
σμό».
38
Η ορθόδοξη παράδοση δεν μπορεί να είναι
ρίζα εθνικισμών γιατί, όπου αυτοί εμφανίζονται,
την παραμορφώνουν.
Μεταξύ των ανωτέρω δύο άκρων –της συλλή-
βδην απορρίψεως του «δυτικού» πολιτισμού και
της «γοητείας της Δύσεως», δηλαδή- εντοπίζουμε
και θεωρούμε ως επιτακτικό τον κριτικό διάλογο
ορθόδοξης θεολογίας και δικαιωμάτων του ανθρώ-
που. Ως υπεύθυνα μέλη της σύγχρονης κοινωνίας
έχουμε υποχρέωσηναμοιρασθούμε τηνπνευματι-
κή μας εμπειρία με τους γύρω μας, συμμετέχοντας
στις ζυμώσεις της επίκαιρης προβληματικής των
δικαιωμάτων του ανθρώπου, αναζητώντας εντός
της διδασκαλίας της ορθόδοξης παραδόσεως στοι-
χεία, τα οποία έχουν την ίδια κατεύθυνση με τα
δικαιώματα του ανθρώπου, αναφέρονται δηλαδή
στο σεβασμό της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας
του ανθρώπου, της δικαιοσύνης και της ειρήνης.
Τέτοια στοιχεία στην ορθόδοξη παράδοση υπάρ-
χουν πολλά, όπως η κατ’ εικόνα Θεού δημιουργία
του ανθρώπου
39
και η έννοια του προσώπου,
40
«το
οικουμενικό πνεύμα της Ορθοδοξίας, ο σεβασμός
τηςπολιτισμικής ιδιαιτερότητας των ευαγγελισθέ-
ντων λαών, η ορθόδοξη θεολογία περί ελευθερίας,
ο κοινωνικός χαρακτήρας του ορθόδοξου ήθους,
η ιδέα της κοινότητας»
41
και άλλα πολλά. Η ελευ-
θερία, έτσι, μπορεί να προβληθεί ταυτοχρόνως ως
ατομικό δικαίωμα του κάθε ανθρώπου, αλλά και
ως αναντικατάστατο «δίκαιο του προσώπου».
42
«Ο
33
Β. Δερμεντζόγλου (2008), 680: «Ο αυτοεγκλισμός στην
ομολογιακή άνεση και οι αβασάνιστοι αφορισμοί είναι
δείγματα ανωριμότητας για την αντιμετώπιση των σύγ-
χρονων προκλήσεων.»
34
Λόγος γίνεται σαφώς για τον σεβασμό εκ μέρους της Ορ-
θοδόξουΕκκλησίας της γλώσσας και των εθίμων των κατά
τόπους λαών κατά τον ευαγγελισμό τους. Η πολιτισμική
πρόσληψημπορεί και πρέπει ναπεριλαμβάνει όλες τις μορ-
φές ενός δεδομένου πολιτισμού, αρκεί να διατηρούνται οι
βασικές πλευρές της προοπτικής της Βίβλου. Ο Θεός, ού-
τως ή άλλως, εισέρχεται σε κάθε πολιτισμό.
35
Κ. Δεληκωσταντής (1995), 161
36
Στο ίδιο, 60: «Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι και το ίδιο
το κίνημα του Διαφωτισμού… από πολλές απόψεις είναι
αμφίσημο…»
37
Κ. Δεληκωσταντής (2013β), 202
38
Χ. Γιανναράς (1998), 158
39
Κ. Δεληκωσταντής (1995), 32: «Στο “κατ’εικόνα” εμπε-
ριέχεται τόσο η ιδέα της ενότητας του ανθρωπίνου γένους
όσο και η ισότητα. Παρά ταύτα δεν μπορεί να ισχυρισθεί
κανείς ότι στη Βίβλο θεμελιώνονται “πραγματικά” δικαι-
ώματα του ανθρώπου. […] Μόνον στα πλαίσια των πολι-
τικών εξελίξεων στους Νεότερους χρόνους, οι αρχές της
Βίβλου καρποφορούν συγκεκριμένα για τη διατύπωση
δικαιωμάτων του ανθρώπου.»
40
Α. Μανιτάκης (2007), 205: «Στον πυρήνα της χριστιανι-
κής θεολογικής σκέψης και ιδιαίτερα των ελλήνων Πατέ-
ρων βρίσκεται η αντίληψη περί προσώπου, ως έννοια και
βίωμα. Το Γεν. 5, 7 (κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν) σύμφω-
να με την ορθόδοξη ερμηνεία αναφέρεται στον άνθρωπο
ως πρόσωπο και όχι ως άτομο.»
41
Κ. Δεληκωσταντής (2007), 194
42
Ι. Ζηζιούλας (1985), 572: «… στην ελληνική Ορθοδοξία η
ελευθερία του προσώπου νοήθηκε ως αγάπη,
ως ελευθερία
από τα όρια του ατόμου,
ως ελεύθερη υποταγή του θελήματος
του«εγώ» στο θέλημα του «συ», ως «αγαπητικήσχέση.»