Ενατενίσεις | Τεύχος 22 Ιανουάριος - Ιούνιος 2014 | Περιοδική Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Κύκκου και Τηλλυρίας

Eνατενίσεις

μια κοινωνία, όπου όλα θα καθορίζονται στο πλαί-

σιο μιας σχέσεως μεταξύ τους.

Το πρόσωπο αντιλαμβάνεται την ελευθερία του

ως ικανότητα να έρχεται σε κοινωνία με τον άλλον

υπερβαίνοντας τον εαυτό του, ενώ το άτομο

ως

ικανότητα να θέτει όρια γύρω από τον εαυτό του.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το μεν άτομο να αναζητά

την αυτοβεβαίωση, το δε πρόσωπο να βεβαιώνει

την ύπαρξη και την ετερότητά του μέσω ενός άλ-

λου. «Χωρίς το Συ, το οποίο βεβαιώνει την ύπαρξη

του Εγώ, το Εγώ δεν έχει νόημα, αφανίζεται, παύει

να υπάρχει. Έτσι, ενώ το άτομο απειλείται με αφα-

νισμό, όταν ενώνεται με άλλα άτομα… το πρόσωπο

κινδυνεύει να αφανισθεί» μόνον όταν «παύσει να

ενώνεται με άλλα πρόσωπα», τα οποία «καταφά-

σκουν την υπόστασή του ως «άλλου», ως

υποστά-

σεως

».

Το πρόσωπο πηγάζει μέσα από τη σχέση του με

τον άλλον, ενώ η ελευθερία του είναι ταυτόσημη

με την αγάπη. «Όσο πιο πολύ αγαπά κανείς, τόσο

πιο ελεύθερος είναι».

Η ελευθερία νοείται πρωτί-

στως ως «αποδέσμευση από τα όρια του «εγώ», όχι

ως συνειδητοποίηση των ορίων και της αυτονομίας

του».

Ο άνθρωπος κινείται, ως πρόσωπο, εκστατι-

κά, έξω από το «εγώ» του, για να ενωθεί με το «εσύ»

και το «εμείς». Από αυτή την «αγαπητική σχέση»,

όπως την ονομάζει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής,

ξεπηδάει η ετερότητα και η απόλυτη ταυτότητα

του προσώπου. «Κάθε ενδοστρέφεια, κάθε «ανα-

χώρησις εις εαυτόν», απειλεί αντί να τροφοδοτεί το

πρόσωπο, την ετερότητα και την ελευθερία του».

Η συνεισφορά, λοιπόν, της Ορθοδοξίας στα

δικαιώματα του ανθρώπου μπορεί και οφείλει να

είναι η έννοια του προσώπου, όπως αυτή κατανο-

ήθηκε στην ορθόδοξη παράδοση και διδασκαλία.

Όταν το δικαίωμα του ανθρώπου καταντά ατομικό

δικαίωμα, τότε κινδυνεύει να χάσει την αρχική του

κατεύθυνση. Τα δικαιώματα του ανθρώπου αναφέ-

ρονται στον Άνθρωπο, στον κάθε άνθρωπο. Όταν,

όμως, εκπίπτουν σε απλές ατομικές απαιτήσεις,

τότε γίνονται αυτομάτως προνόμιο μόνον μιας ομά-

δος και όχι του συνόλου της ανθρωπότητος, αφού

μόνον όσοι έχουν πρόσβαση σε θεσμούς και εκτε-

λεστικά όργανα θα μπορούν να ικανοποιήσουν

τις απαιτήσεις «κερδίζοντας» τα δικαιώματά τους.

Έτσι, αναγκαστικά, δημιουργούνται άνθρωποι

«δύο ταχυτήτων»: αυτοί που μπορούν να απολαύ-

σουν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και

αυτοί που, εκ των πραγμάτων, δεν μπορούν.

Όπως γίνεται αντιληπτό, ο κίνδυνος αυτός δεν

είναι θεωρητικός. Αυτό που προτείνει ο Μητροπο-

λίτης Περγάμου, βεβαίως, δεν είναι καθόλου εύ-

κολο. Μπορεί όλοι να συμφωνήσουμε θεωρητικώς

υπέρ της εννοίας του προσώπου έναντι αυτής του

ατόμου, μα, για να συνειδητοποιήσουμε την ποιο-

τική διαφορά των δύο εννοιών οφείλουμε να ανα-

προσαρμόσουμε την όλη ζωή μας προς αυτήν την

κατεύθυνση. Η ορθόδοξη θεολογία του προσώπου

μπορεί να δώσει στην κοινωνία μας νέα πνοή και

να την απεγκλωβίσει από τον άκρατο ατομισμό.

Για να γίνει αυτό εμπράκτως, όμως, θα πρέπει να

προβληθεί το πρόσωπο, που πραγματώνεται και

ολοκληρώνεται μέσα από τις σχέσεις του, και εντός

και εκτός ορθοδοξίας, αφού είναι, δυστυχώς, κοι-

νός τόπος η κυριαρχία της ατομικής ευτυχίας και

επιτυχίας ως κεντρικός σκοπός του βίου. Οι Ορθό-

δοξες Εκκλησίες ανά την υφήλιο, με το παράδειγμά

τους,

μπορούνκαι οφείλουνναπροβάλουναυτήν

την εναλλακτική προσέγγιση του βίου, του πολιτι-

σμού του προσώπου,

να δείξουν ένα δρόμο διαφο-

ρετικό στον σύγχρονο άνθρωπο, ώστε να απεμπλα-

Ι. Ζηζιούλας (1997), 593

Κ. Ware (2005), 26: «Το άτομο, στη διακριτή του ταυτό-

τητα, κινδυνεύει να απορροφηθεί σε οικοδομικά τετράγω-

να πολυκατοικιών, σε απέραντους συνοικισμούς, σε πολύ-

πλοκες διεθνείς εταιρείες. […] Σε μια τέτοια κατάσταση, εί-

ναι αναγκαίο να επαναβεβαιώσουμε τη μοναδικότητα και

την τεράστια αξία τής κάθε συγκεκριμένης ύπαρξης.»

Αριστοτέλους,

Μετά τα Φυσικά,

982b:

«ἐλεύθερος ὁ

αὐτοῦ ἕνεκα καί μή ἄλλου ὤν»

Ι. Ζηζιούλας (1997), 592

Ι. Ζηζιούλας (1985), 572

Στο ίδιο

P. Foukas (2009)

Την Θεία Ευχαριστία, εντός της οποίας πραγματώνεται

η κοινότητα των προσώπων.

Κ. Δεληκωσταντής (2009), 51-56: «Προσωποκεντρικός

πολιτισμός είναι να βρίσκουμε στο μικρό το μέγα, όλη

την ομορφιά σε ένα λουλούδι, όλη τη θεολογία στο φως

του καντηλιού, το μεγαλείο της Αγια-Σοφιάς στο ταπεινό

εκκλησάκι… Πολιτισμός του προσώπου είναι η παιδεία ή

η αγωγή αξιών μέσα από σωστές προσωπικές σχέσεις. Το

‘‘σχολείο του προσώπου’’, το ‘‘κρυφό σχολειό’’ της αντί-

στασης στους ποικιλώνυμους κατακτητές, το ήθος του

δασκάλου και η ασκητική της μαθητείας… αποτελούν

ύψιστες κατακτήσεις του προσωποκεντρικού πολιτισμού

που μας συγκλονίζουν μέσα στην απέραντη κοινωνία της

πληροφορίας, μέσα στη σύγχρονη απρόσωπη μάζα των

‘‘καταναλωτών της ελευθερίας’’… Η παιδεία ως κοινωνία

προσώπων, ως παιδεία ελευθερίας, ως αγωγή αξιών, ως

ένας χώρος όπου οι λύσεις φέρουν πάντοτε τη σφραγίδα

του προσώπου, είναι βαθιά σχεσιακή και διαβρώνεται από

την εισβολή ατομοκεντρικών αρχών. Το ίδιο ισχύει και για

τη χριστιανική ζωή, η οποία, ως ζωή

«ἐν Ἐκκλησίᾳ»

, εί-

ναι αρχέγονα κοινοτική και προσωποκεντρική… Η Ορθό-

δοξη Εκκλησία και η θεολογία καλούνται να δώσουν και