94 / 196
92
Eνατενίσεις
κεί από τα αδιέξοδα, στα οποία οι ατομικιστικές
θεωρήσεις τον οδηγούν. Τα αδιέξοδα, δηλαδή, των
δικαιωμάτων του ανθρώπου καθιστούν, κατά τον
Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη, αναγκαία την
αντικατάσταση της εννοίας των δικαιωμάτων του
«ατόμου» από εκείνην του «δικαίου του προσώ-
που»,
61
αφού έτσι θα προστατεύεται αποτελεσματι-
κότερα «η πολλαπλότητα και η μοναδικότητα κάθε
επιμέρους όντος».
62
Αυτό δεν σημαίνει, βεβαίως,
την σύνθλιψη του ατόμου, αφού η κοινότητα έχει
ως προϋπόθεση το άτομο / πρόσωπο. Ας μην λησμο-
νούμε, άλλως τε, ότι η κατάφαση της ατομικότη-
τας
63
είναι βασικό αίτημα του περσοναλισμού.
Κατά τον Κ. Δεληκωσταντή, «ο εκκλησιαστι-
κός πολιτισμός του προσώπου είναι η ελευθερία
της Σεραϊνώς, της Αντιμήδειας του Παπαδιαμά-
ντη, στο αφήγημα
Ο γάμος του Καραχαμέτη
, η γεν-
ναιότητα της αστεφάνωτης Χριστίνας, της δασκά-
λας στο Χωρίς στεφάνι του ίδιου, είναι η απλότητα
του Νήφωνα του Κελλιώτη του Χρήστου Γιαννα-
ρά. Είναι η ευλογημένη έκπληξη της Βασιλικής,
της εκπληκτικής Ίμβριας μητέρας, η οποία, όταν
τα παιδιά της διεκδικούσαν το καθένα ένα δικό του
πιάτο στο τραπέζι, αναφώνησε: «Θα μας χαλάσει ο
Θεός! Διχογνωμήσαν οι άνθρωποι! Κάθε παιδί θέ-
λει να έχει δικό του πιάτο». Η εν Χριστώ ελευθερία
δεν είναι θυσία μόνον του έχειν, αλλά «προπαντός
τού είναι μας», όχι μόνον υπέρβαση του
«θησαυρί-
ζειν ἐν ἑαυτῷ»
του άφρονος πλουσίου (Λουκ. 12,
13-21), αλλά και της αυτοσωτηρικής κενοδοξίας
και υποκρισίας του φαρισαίου (Λουκ. 18, 9-14)».
Και συνεχίζει: «…η ελευθερία δεν είναι κλείσιμο
στον εαυτό μας, αλλά έξοδος από τον εαυτό μας,
δόσιμο και σχέση, δέσμευση και αλληλεγγύη».
64
Όλα τα ανωτέρω δεν λέχθηκαν για να θίξουν
την αξία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αλλά
για να δείξουν την ορθόδοξη οπτική περί ανθρώ-
που, η οποία «υπερβαίνει σε δύναμη και πνοή τον
ορίζοντά»
65
τους. Τα δικαιώματα του ανθρώπου
αντιμετωπίζονται πάντοτε σε συνάρτηση των «δι-
καιωμάτων» του Θεού της αγάπης, ο οποίος έχει
καθορίσει για τον άνθρωπο υποχρεώσεις και αρχές
που συνιστούν το πιο γόνιμο έδαφος για να καρπο-
φορήσουν τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Επίσης, ο αυτοπεριορισμός και η άσκηση στην
ορθόδοξη διδασκαλία δηλώνουν την οργανική
ένταξη του ανθρώπου σε ένα ευρύτερο σύνολο. Ο
άνθρωπος οφείλει να λαμβάνει υπ’ όψιν του, πέ-
ραν των συνανθρώπων του, τηφύση γύρω του και
να μην την καταστρέφει σκεπτόμενος τις επερχό-
μενες γενιές ανθρώπων, οι οποίες βεβαίως, αν και
αγέννητες, έχουν και αυτές δικαιώματα.
Η Ορθοδοξία αποδέχεται τον κάθε άνθρωπο,
σεβόμενη την ελευθερία του. Αυτή η ανοιχτοσύνη
μπορεί να καταστεί βάση συζήτησης, ανάλυσης και
διεύρυνσης των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ώστε
να προωθηθεί η πολυπόθητη παγκόσμια αποδοχή
τους ουσιαστικώς και να μπορέσουν αυτά να γί-
νουν κτήμα όλων των ανθρώπων ανά την υφήλιο.
Ο εμπλουτισμός των δικαιωμάτων του ανθρώ-
που με την ορθόδοξη διδασκαλία της αγάπης και
του προσώπου μπορεί να λειτουργήσει ως ορθόδο-
ξο πνευματικό υπόβαθρο για τη βαθύτερη κατανό-
ησή τους. Το δίκαιο, στη στείρα νομική του μορ-
φή, δεν αρκεί. Χρειάζεται ως διάσταση του βάθους
το «επιεικές» της αγάπης:
«Ταὐτόν ἄρα δίκαιον
καί ἐπιεικές καί ἀμφοῖν σπουδαίοιν ὄντοιν,
κρεῖσσον τό ἐπιεικές»
,
66
κατά τον Αριστοτέλη.
Μέσα από το διάλογο η Ορθοδοξία μπορεί να
προβάλει την κοινωνικότητα, όχι ως αντίθετη τάση
στη σημερινή συγκυρία αυτή την καλή μαρτυρία της εν
Χριστώ ελευθερίας, ενώπιον του Θεού και ενώπιον των
ανθρώπων. Η μαρτυρία της ελευθερίας ως αγάπης και της
αγάπης ως ελευθερίας δεν υποκαθιστά, βέβαια, τον ανθρω-
πισμό και τον πολιτισμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου,
αλλά μάλλον ριζοσπαστικοποιεί τον αγώνα για ανθρώ-
πινη αξιοπρέπεια, κοινωνική δικαιοσύνη και ειρήνη. Σε
αυτό το πλαίσιο ανοίγονται στους χριστιανούς, και κάτω
από τους όρους της μετανεωτερικότητας, υπέροχες δυνα-
τότητες κατ’ αλήθειαν ζωής και ελευθερίας, βίωσης του
μετοχικού πολιτισμού του προσώπου, πάντοτε, βέβαια, σε
μια δημιουργική ένταση με τον ανθρωπισμό.»
61
Ι. Ζηζιούλας (1997), 599
62
Ι. Ζηζιούλας (2001), 67
63
Του κάθε άλλου, δηλαδή.
64
Κ. Δεληκωσταντής (2013α), 16
65
Α. Γιαννουλάτος (2000), 100
66
Ἀριστοτέλους,
Ἠθικά Νικομάχεια
, Ε, 1137b, 10