Eνατενίσεις
141
να διαστάσεων 72Χ45 εκ. με κεντρική απεικόνιση
τη δεξιοκρατούσα, Ελεούσα ΚυκκώτισσαΠαναγία
στερεώθηκε ψηλά πάνω από την επίστεψη του ει-
κονοστασίου, στο νότιο κλίτος του ναού, το οποίο
είναι αφιερωμένο στους αγίους Πάντες. Έκτοτε
βρισκόταν εκεί μέχρι την αποκαθήλωσή της κατά
την πρόσφατη ανακαίνιση του εικονοστασίου του
καθολικού της μονής. Σήμερα εκτίθεται στο Μου-
σείο Κύκκου. (αριθμός αρχείου Ε 659). Πρόκειται
για μονόξυλη εικόνα με επιπρόσθετο περιμετρικά
ξυλόγλυπτο διάκοσμο (εικ.1). Δύο σχηματοποιημέ-
νοι κιονίσκοι οριοθετούν τις κάθετες πλευ-
ρές. Ξεχωριστή ζώνη στο κάτω μέρος κα-
λύπτεται από τρία συνεχόμενα ισομερή
γλυπτά αψιδόσχημα διάχωρα.
Ως παραπληρωματικό θέμα σ’
αυτά εικονίζονται σε χρυσό
βάθος μετωπικοί, σε προτομή
τρεις άγιοι να ευλογούν
με το ανασηκωμένο δεξί
τους χέρι, ενώ στο άλλο
κρατούν κλειστό βιβλίο.
Η ταυτότητά τους δηλώνε-
ται με λευκή μικρογράμ-
ματη γραφή. Από αριστερά
παρουσιάζονται οι άγιοι
Νικόλαος, Σπυρίδωνας και
Χαράλαμπος. Ευρύτερη
σκαμμένη αψίδα καταλαμ-
βάνει όλο τον χώρο πάνω από
αυτούς. Σε χρυσό βάθος με
ερυθρόχρωμο πλαίσιο εικο-
νίζεται το κεντρικο θέμα
της σύνθεσης, η βρεφοκρα-
τούσαΠαναγία τουΚύκκου.
Αυτή βαστάζει στη δεξιά
της αγκάλη τον μικρό Χριστό.
Σε ιδιαίτερα τρυφερή μητρι-
κή κίνηση κλίνει ελαφρά
το κεφάλι της, ώστε αυτό
να εφάπτεται της κεφαλής
του υιού της. Με το αναση-
κωμένο δεξί της χέρι κρατεί
το αντίστοιχο του Χριστού,
ενώ το αριστερό διέρχε-
ται κάτω από τα πόδια του
και με χαρακτηριστική χειρονομία συγκρατεί
ανάμεσα στον δείκτη και το μεσαίο δάκτυλο τον
αναδιπλούμενο στακτόχρωμο χιτώνα του Ιησού.
Ανοικτό ειλητάριο με την κεφαλαιογράμματη επι-
γραφή: Πνεύμα κυρίου επ’ εμέ ου ένεκεν έχρισε /
με ευαγγελίσαθαι πτωχοίς απέστειλ(ε) βρίσκεται
στο δεξί χέρι του Χριστού, ενώ το άλλο διέρχεται
κάτω από την παρυφή του πέπλου της Θεοτόκου,
προσπαθώντας να κρατηθεί απ’ αυτόν. Ευρείας
κλίμακας χρωματισμοί καλύπτουν τα ενδύματα
τηςΠαναγίας, θαλασσής χιτώνας και κεκρύφαλος,
ροδόχρωμο ιμάτιο και πορφυρό μαφόριο με πράσι-
νη επένδυση. Χρυσόχρωμα φυτικά στοιχεία διαν-
θίζουν το πέπλο της. Ο Χριστός φορεί κατάσαρκα
τον χαρακτηριστικό κοντομάνικο στακτόχρωμο
χιτώνα, ο οποίος κοσμείται με έγχρωμα άνθινα
στοιχεία και αφήνει ακάλυπτα τα πόδια του
από τα γόνατα και κάτω. Της ίδιας χρω-
ματικής εμβέλειας ζώνη συγκρατεί
το ένδυμα στη μέση του. Δύο ολόσω-
μοι άγγελοι, πλάγια δοσμένοι,
κρατούν το ερυθρόχρωμο
χρυσοποίκιλτο στέμμα στο
κεφάλι της Παναγίας.
Ερυθρόγραφες συντομο-
γραφίες μέσα στα φωτο-
στέφανα δηλώνουν την
ταυτότητα των εικονιζο-
μένων
(ΜΗ(ΤΗ)Ρ Θ(Ε)ΟΥ
και Ι(ΗΣΟΥ)Σ Χ(ΡΙΣΤΟ)
Σ
. Ψηλά εκατέρωθεν του
στέμματος γράφεται με
ερυθρά κεφαλαία γράμ-
ματα η προσωνυμία της
Παναγίας:
«Η ΕΛΕΟΥΣΑ
ΤΟΥΚΥΚΚΟΥ».
Η εικονογραφία της
Κυκκώτισσας μπορεί να
λεχθεί ότι αποτελεί προ-
άγγελο τύπο της μετέπειτα
γνωστής ως Παναγίας του
Πάθους, που θεωρείται ότι ει-
σήγαγε ο ζωγράφος της Κρη-
τικής Σχολής Ανδρέας Ρίτσος
(15
ος
αιώνας). Ο τύπος της
Κυκκώτισσας πιστεύεται
ότι είναι Κωνσταντινου-
πολίτικο δημιούργημα με
παλαιότερο σωζόμενο παρά-
δειγμα εικόνα από τη μονή
της Αγίας Αικατερίνης του
Σινά, η οποία χρονολογικά
τοποθετείται στις αρχές του 12
ου
αιώνα και θεω-
ρείται ότι έχει προέλευση από την Κωνσταντινού-
πολη. (Μουρίκη Ντούλα, εικόνες από τον 12
ο
ως
τον 15
ο
αιώνα,
Σινά οι θησαυροί της Ι. Μονής αγίας
Αικατερίνης,
Αθήνα 1990 (εποπτεία Κ. Μανάφης),
σ. 105, 151). Μπορεί η προαναφερθείσα Παναγία
Εικ. 3. ΗΠαναγία του Κύκκου και οι
άγιοι Γεώργιος, Δημήτριος, Νικόλαος,
Σπυρίδωνας και Χαράλαμπος. 19ος
αι. Βουλγαρία (Προέλευση Ανατολική
Θράκη) (Φωτ. Αννμαρή Γουέλ Καρ)
