30 / 196
28
Eνατενίσεις
ση της ελληνικής παιδείας.
Το πόσο βασανιστικό έγινε στις μέρες μας και
πόσο ακανθώδες είναι το πρόβλημα της παιδείας,
είναι γνωστό σε όλους μας, από ένα πλήθος εκπαι-
δευτικών μεταρρυθμίσεων που πραγματοποιούν
τόσο η Ελληνική όσο και η Κυπριακή πολιτεία.
Επίσης πόση ανάγκη προτύπων έχει η σύγχρονη
κοινωνία είναι πρόβλημα που επισημαίνεται από
τους πνευματικούς ανθρώπους όλου του κόσμου.
Γι’ αυτό κρίναμε σκόπιμο, μια που οι Τρείς Ιεράρ-
χες είναι προστάτες της παιδείας και πρότυπα
ζωής των ανθρώπων, να προσεγγίσουμε το θέμα:
«Οι Τρείς Ιεράρχες ως μεταρρυθμιστές της παιδεί-
ας και της κοινωνίας», για να δούμε τι είναι αυτή
η ελληνική παιδεία, πώς επηρέασε τη ζωή των
Τριών μεγάλων Πατέρων και τους ανέδειξε οικου-
μενικούς διδασκάλους, και, τέλος, τι σημασία έχει
για την σύγχρονη κοινωνία η συμβολή των Τριών
Ιεραρχών στην παιδεία.
Η επιστήμη της αγωγής, τα τελευταία χρόνια,
άρχισε να συστηματοποιείται, η πράξη, όμως, της
αγωγής είναι γεγονός που παρατηρείται από τη δη-
μιουργία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος διδασκόταν
με πολλούς τρόπους και κωδικοποιούσε τις μεθο-
δολογίες πουμεταδίδονταν από τους παλαιότερους
στους νεώτερους ως πείρα. Σε όλους τους λαούς
και σε κάθε εποχή, το πρόβλημα της αγωγής ήταν
πάντοτε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των αν-
θρώπων, γιατί αποτελούσε τη βασική προϋπόθεση
προόδου και ευημερίας του τόπου και σημάδευε
την πορεία των γενεών που ακολουθούσαν.
Ιδιαίτερα, όμως, στον ελληνικό κόσμο η παι-
δεία αποτελούσε το βασικό αντικείμενο, που τρά-
βηξε την προσοχή των ελλήνων φιλοσόφων, όπως
του Σωκράτη και των μαθητών του, Πλάτωνα και
Αριστοτέλη. Ακόμη και οι στωϊκοί φιλόσοφοι, στο
θαυμάσιο φιλοσοφικό σύστημά τους, ασχολούνται
με το πρόβλημα της αγωγής των νέων. Κοινό χαρα-
κτηριστικό όλων αυτών των ελλήνων φιλοσόφων
είναι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον άνθρωπο. Η
στροφή της φιλοσοφίας, από την έρευνα της φύ-
σης, στον ίδιο τον άνθρωπο και η ενασχόληση με
τα υπαρξιακά του προβλήματα, αποτέλεσε μεγάλο
επίτευγμα των ελλήνων φιλοσόφων και σημαντι-
κή αφετηρία για την επιστήμη της αγωγής.
Σκοπός της ελληνικής παιδείας ήταν η σωστή
«αγωγή» της ψυχής του ανθρώπου, δημιουργώ-
ντας στον εσωτερικό του κόσμο μια μορφή, όσο
γίνεται τελειότερη πνευματικά και ηθικά. Όπως
ο γλύπτης παιδεύει, επεξεργάζεται την ύλη για να
δώσει μορφή, ωραιότητα και κάλλος στο δημιούρ-
γημά του, έτσι και ο παιδαγωγός παιδεύει –εξ ού
και «παιδεία»-δηλαδή εκγυμνάζει πνευματικά τον
μαθητή για να του δώσει μορφή, «μόρφωση», να
τον κάνει ωραίο, με πνευματικό κάλλος και ψυχι-
κή ακτινοβολία. Ακόμη του ενισχύει, του κατευ-
θύνει τον νου με την «αγωγή», ενώ επιδιώκει να
επιτύχει τη συστροφή του με τις αρετές, το καλό
και αγαθό.
Με άλλα λόγια, σκοπός της ελληνικής παιδείας
είναι να κάνει γνήσιους ανθρώπους, που σύμφωνα
με την ετυμολογία της λέξης, άνω να θρώσκουν,
δηλαδή να κοιτάζουνψηλά στον ουρανό, αναζητώ-
ντας το αρχέτυπό τους, το οποίο είναι ο Θεός, για-
τί, κατά τον Πλάτωνα, «ο άνθρωπος θείας μετέσχε
μοίρας» (Πρωτ. 322 Α). Αυτό επιβεβαιώνεται με έμ-
φαση στη Β
’
Πέτρου 1, 4: «ίνα δια τούτων γένησθε
θείας κοινωνοί φύσεως», που σημαίνει ότι ο Θεός
μας χάρισε τις πιο πολύτιμες και τις πιο σπουδαίες
υποσχέσεις, με τις οποίες θα γίνουμε μέτοχοι της
θείας φύσεως.
Η υψηλή αυτή ιδέα, για τον άνθρωπο, τον δια-
φοροποιεί ουσιαστικά από τα θηρία και τα κτήνη:
«Τι γαρ έστιν άνθρωπος; Ζώον…λογικόν. Ευθύς εν
τω λογικώ τίνων χωριζόμεθα; Των θηρίων… των
προβάτων και των ομοίων. Όρα ουν μη τι πως ως
θηρίον ποιήσης· ειδέ μη, απώλεσας τον άνθρωπον,
ουκ επλήρωσας την επαγγελίαν» (Επικτήτου Δια-
τριβαί παρ’ Αρριανώ 2, 9, 3). Ο Χριστιανισμός, με-
ταρρυθμίζοντας και συμπληρώνοντας την ελλη-
νική παιδεία, τονίζει ότι ο αγώνας αυτός για την
τελείωση, την αγιότητα, την ομοίωση του ανθρώ-
που με τον Θεό, καταξιώνεται με τη χάρη του Αγί-
ου Πνεύματος. Πάνω σ’ αυτή τη βάση συναντού-
με τη σύνδεση της ελληνικής φιλοσοφίας με την
ορθόδοξη θεολογία, που έχει άξιους εκφραστές της
τους Τρείς Ιεράρχες.
Το ελληνικό πνεύμα βρήκε την μεταρρύθμι-
ση, την ολοκλήρωση και την τελείωσή του στην
ελληνική οικουμενική ορθοδοξία. Δάνεισε τη
μορφή και το σχήμα, τους φιλοσοφικούς όρους και
στοχασμούς, για να δεχθεί το νέο περιεχόμενο και
να γίνει ο εκφραστής μιας καινούριας ζωής, ενός
καινούριου κόσμου, αναγεννημένου μέσα από το
ιστορικό γεγονός της ενσάρκωσης του Θεού και
την υπεριστορική αλήθεια του σταυρού και της
ανάστασης του Θεανθρώπου. Η συνάντηση του
ελληνικού πολιτισμού, την ώρα της φθοράς του,
με τον Χριστιανισμό, την ώρα της δυναμικής εμ-
φάνισής του, αποτελεί σταθμό στην ιστορία του
ελληνισμού και της ορθοδοξίας με οικουμενικές,
πανανθρώπινες διαστάσεις. Είναι χαρακτηριστικό