Eνατενίσεις
125
Πολιτείας του Θεού:
«Και ο είς
[ο Πατήρ]
και ο
έτερος [ο Υιός] μετά του Αγίου Πνεύματος είναι είς
και μόνος Θεός. Το Πνεύμα του Πατρός και του Υιού
καλείται εκ τινος ιδιοτύπου μεταβολής του ονόματος
εις τας Ιεράς Γραφάς Άγιον Πνεύμα»
24
. Η εν χρόνω
διάσταση του «εκ του Υιού» φαίνεται στο παρακά-
τω σημείο:
«Διά τούτο, όταν ο Κύριος ενεφύσησεν εις
το πρόσωπον των μαθητών αυτού λέγων: “Λάβετε
Πνεύμα Άγιον” ηθέλησε να μας διδάξη, ότι το Άγιον
Πνεύμα δεν είναι μόνον τοΠνεύμα τουΠατρός, αλλά
και το του Υιού δεδομένου ότι το αυτό Πνεύμα είναι
το Πνεύμα του Πατρός και του Υιού συγκροτουμένης
ούτω της Τριάδος: Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα,
ήτις δεν είναι πλάσμα, αλλά πλάστης» [… ] «Το Άγι-
ον Πνεύμα είναι κοινόν εις τον Πατέρα και τον Υιόν,
διότι δεν έχουν έκαστος έν, αλλ’ υφίσταται έν κοινόν
διά των δύο»
25
.
Με αυτά καταλήγουμε στα εξής: Ο Ιερός Αυ-
γουστίνος διαθέτει στα κείμενά του πολλά χωρία
που αναφέρονται στην «εκ του Υιού» εκπόρευση
του Αγίου Πνεύματος. Το να του αποδώσουμε
όμως τόσο εύκολα την πατρότητα του όρου με τη
δογματική, αναπτυγμένη θεώρησή του, όπως
αυτή εκφράστηκε μετά τον 9
ο
αιώνα, σαφώς θα
ήταν κίνηση άστοχη και αναχρονιστική. Παραλ-
λήλως πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας τη διά-
θεση του Αυγουστίνου να κάνει λόγο για τις ενδο-
ψυχικές μας τριάδες, όπως εκείνες εμφανίζονται
στο πνεύμα μας και προτυπώνουν για τον Ιερό
Πατέρα το κατ’ εικόνα μας. Σε αυτήν την εν χρόνω
αντιστοιχία, το Άγιο Πνεύμα έχει το ρόλο της εκ-
πορευόμενης Αγάπης από τον Πατέρα και τον Υιό,
ενώ διαθέτει δύο Αρχές, οι οποίες στη θεϊκή, αΐδια
κατάστασή τους αποτελούν μία Αρχή. Το Πνεύμα
το Άγιο είναι «και του Υιού», όμως η διαφορά με το
μεταγενέστερο δόγμα του Filioque είναι ο αγώνας
του Αυγουστίνου να διατηρήσει μία Αρχή στη θεό-
τητα, κι όχι δύο, όσο και αν τονίζεται ο Υιός κι όσο
κι αν καλείται με σαφήνεια ως Αρχή
26
. Θα λέγαμε
ότι ο Ιερός Αυγουστίνος περισσότερο προοικονομεί
το δόγμα του Filioque παρά το υποστηρίζει, ενώ
δύναται να θεωρηθεί δημιουργός του όρου με τον
τρόπο πουμπορεί να αντιμετωπιστεί και ως προπο-
μπός του καλβινικού (απόλυτου) προορισμού και
του καθαρτηρίου πυρός. Κλείνοντας θα λέγαμε με
μία πρόταση: Ο Ιερός Αυγουστίνος είναι ο εμπνευ-
στής του Filioque, όχι όμως και ο “πατέρας” του.
Σημ.
Οι πίνακες που περιέχονται στο κείμενο ανα-
φέρονται στο πρόσωπο του ιερού Αυγουστίνου και
αποτελούν καλλιτεχνικές παραστάσεις του χρωστή-
ρα του συντάκτη του κειμένου
ριος] ότι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός είναι η Αρχή, η εν-
σάρκωσις της οποίας μας εξαγνίζει» (σελ. 258). «Πράγματι
εν τω Χριστώ η Αρχή δεν είναι ούτε η σαρξ ούτε η ψυχή, αλλ’
ο Λόγος δι ού εγένοντο τα πάντα. Η σαρξ δεν αποκαθαίρει
εξ εαυτής, αλλά διά του Λόγου, τον οποίον περιεβλήθη, όταν
“και Λόγος σαρξ εγένετο και σκήνωσεν εν ημίν”» [… ] «Όθεν
η Αρχή, προσλαβούσα ψυχήν και σώμα, αποκαθαίρει την
ψυχήν και την σάρκα των πιστών. Κατά ταύτα όταν οι Ιουδαί-
οι των ηρώτων ποίος ήτο, απήντησεν ότι ήτο η Αρχή» (σελ.
259).
24
Ι. Αυγουστίνος, Η Πολιτεία του Θεού, …, τόμος Α’, βιβλίο
11, ι’, σελ. 301.
25
Ι. Αυγουστίνος, Η Πολιτεία του Θεού, …, τόμος Β’, βιβλίο
13, κδ’, σελ. 35. Πρβλ. στο ίδιο, τόμος Α’, βιβλίο 11, κδ’, σελ.
320: «Πιστεύομεν και διακηρύττομεν μετά πίστεως, ότι ο
Πατήρ εγέννησε τον Λόγον, δηλαδή την σοφίαν, δι’ ής τα πά-
ντα εγένοντο, τον μοναδικόν Υιόν Του, ομοούσιον προς αυ-
τόν (unus unum), συναιώνιόν Του, εξόχως αγαθόν, και ότι το
Άγιον Πνεύμα είναι όμοιον προς το Πνεύμα του Πατρός και
του Υιού (Spiritus Sanctus simul et Filii), ομοούσιον και συ-
ναιώνιον εις αμφοτέρους».
26
Βλ. Ι. Καρμίρης, όπ. παρ., σελ. 141: «Κατά ταύτα, εν τη θε-
ότητι υπάρχει μία και μόνη Αρχή ή αιτία, εξ ής ο Υιός και το
Πνεύμα, ήτοι ο Πατήρ, υπάρχει λοιπόν μοναρχία, εν ορθο-
δόξω εννοία, και επομένως πρέπει να αποφεύγεται πάσα έκ-
φρασις ή παράστασις άγουσα εις την δυαρχίαν. Ακριβώς εις
την εν τη θεότητι μοναρχίαν αντιβαίνει αντίκρυς και οδηγει
εις την δυαρχίαν το περίφημον Filioque».
Βιβλιογραφία
- Ι. Αυγουστίνος, Περί Τριάδος (De Trinitate), μτφρ. Μ.
Πλανούδη, εκδ. Ακαδημία Αθηνών, Αθήναι 1995, τόμοι Α’,
Β’.
- Ι. Αυγουστίνος, Εξομολογήσεις (Confessiones), μτφρ. Α.
Δαλέζιου, εκδ. Γραφείον Καλού Τύπου, Αθήνα χ. χ.
- Ι. Αυγουστίνος, Η Πολιτεία του Θεού (De Civitate Dei),
μτφρ. Α. Δαλέζιου, Αθήνα 1954, τόμοι Α’, Β’.
- Καρμίρης Ι., Δογματική, Αθήναι 1995.
- Κατερέλος Κ., (αρχιμ.) Ο Ιερός Φώτιος και το Filioque,
Θεσσαλονίκη 1998.
- Παυλίδης Α., Η Κωνσταντίνου Πόλις και σύντομη ιστο-
ρία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, εκδ. Φιλόκυπρος,
Λευκωσία 2005, τόμος Β’.
- Ματσούκας Ν. Α., Δογματική και συμβολική θεολογία
Β’. Έκθεση της ορθόδοξης πίστης σε αντιπαράθεση με
τη δυτική χριστιανοσύνη, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη
2001.
- Πηλιλής Ι., Ο Ιερός Αυγουστίνος. Μια μεγάλη προσωπι-
κότης της Εκκλησίας, Αθήναι 2003.
- Runciman S., Δύση και Ανατολή σε Σχίσμα (μτφρ. Χ.
Μακρόπουλου), εκδ. Εν πλω, Αθήνα 2008.
