Eνατενίσεις
123
φάς ούτε του Πατρός εστί μόνου, ούτε του Υιού μόνου
αλλ’ αμφοίν, και διά τούτο κοινήν ημίν την αγάπην
διδάσκει, καθ’ αλλήλους ο Πατήρ και ο Υιός αγαπώ-
σι»
12
. Με αυτή την οπτική της συναΐδιότητας λόγω
της κοινής τους Αγάπης πρέπει να δούμε και το πα-
ρακάτω χωρίο:
«Το Πνεύμα το Άγιον κοινόν τι εστί
Πατρός και Υιού, ό τι ποτέ έστιν, η αυτή η κοινότης
η ομοούσιός τε και συναΐδιος»
13
. Έχοντας, λοιπόν,
πάντα υπόψη μας την ενδοψυχική μας σχέση ανά-
μεσα σε “νου, μνήμη, αγάπη”, κατανοούμε ότι το
Άγιο Πνεύμα ως Αγάπη των Προσώπων του Πα-
τρός και τουΥιού εξέρχεται στην κτίση (εν χρόνω),
ώστε το πασιφανές “Filioque” που ακολουθεί να
υποφώσκει την εν χρόνω πέμψη του Αγίου Πνεύ-
ματος- Αγάπης από τον Υιό:
«Και μέντοι ου μάτην
εν τήδε τη Τριάδι ου λέγεται λόγος του Θεού ει μη ο
Υιός, ουδέ δώρονΘεού ει μη τοΠνεύμα τοΆγιον, ουδέ
εξ ού εγεννήθη ο λόγος και εξ ού εκπορεύεται αρχο-
ειδώς το Πνεύμα το Άγιον ει μη ο Θεός και Πατήρ.
Δια τούτο δε προστέθηκα, αρχοειδώς, επειδή και εκ
του Υιού [του Θεού] το Πνεύμα το Άγιον ευρίσκεται
εκπορευόμενον [quia et de Filio spiritus sanctus
procedere reperitur]. Αλλά [επειδή] και τούτο αυτώ
ο Πατήρ έδωκεν (ουκ υφεστηκότι και μήπω έχοντι),
αλλ’ ό τι ποτέ τω μονογενεί λόγω δέδωκεν, εν τω γεν-
νάν δέδωκεν. Ούτως άρα αυτόν εγέννησεν ως καξ αυ-
τού το δώρον κοινόν προέρχεσθαι και Πνεύμα Άγιον
<Πνεύμα> είναι αμφοίν»
[… ]
«Το Πνεύμα το Άγιον
κυρίως αγάπην προσαγορεύεσθαι»
14
. Το ότι η αγα-
πητική σχέση μεταξύ Πατρός και Υιού ως από κοι-
νού εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος (Αγάπης) εν
χρόνω στην κτίση, φανερώνεται με περισσή σαφή-
νεια στα παρακάτω λόγια:
«Το δε Πνεύμα το Άγιον
ουκούν εκ του Πατρός πρόεισιν εις τον Υιόν κακ του
Υιού πρόεισιν επί τω αγιάζειν την κτίσιν, αλλ’ ομού
εξ εκατέρου πρόεισιν, ει και τούτο ο Πατήρ δέδωκε
τω Υιώ, ίνα ώσπερ εξ εκατέρου πρόεισιν, ει και τούτο
ο Πατήρ δέδωκε τω Υιώ, ίνα ώσπερ εξ αυτού, ούτω
εξ εκείνου προέρχοιτο»
15
. Με βάση τα παραπάνω το
σαφές κατά τα φαινόμενα “Filioque” του Ιερού Αυ-
γουστίνου δύναται να σημαίνει τη «δια του Υιού»
πέμψη του Αγίου Πνεύματος εν χρόνω της ορθό-
δοξης θεολογίας, της οποίας η γλωσσική πληρό-
τητα σαφώς και μπορούσε να διακρίνει λεπτές νο-
ηματικές διαφορές, τις οποίες η λατινική γλώσσα
αδυνατούσε να προσεγγίσει με την ίδια ακρίβεια.
«Ει τοίνυν, έφην, εκ του Πατρός και του Υιού πρόει-
σι το Πνεύμα το Άγιον, τι δή ποτέ ο Υιός είπεν: Εκ
του Πατρός εκπορεύεται;» [… ] «Δια ταύτα δε και το
Πνεύμα το Άγιον ως και εκ του Υιού προϊέναι ώσπερ
εκ του Πατρός πρόεισιν εξ αυτού του Πατρός έχει»
16
.
Η δια του Υιού πλάση του σύμπαντος απαντά και
σε χωρίο των Εξομολογήσεων του Ιερού Αυγου-
στίνου:
«Διότι ο Θεός έπλασε μεταξύ μας και δια του
Χριστού τον ουρανό και τη γη, δηλαδή τα πνευματικά
και τα σωματικά της Εκκλησίας του»
17
.
Ένα δεύτερο στοιχείο που πρέπει να έχουμε
υπόψη, είναι η διάθεση του Αυγουστίνου να μην
προτείνει δύο διαφορετικές Αρχές στην Τριάδα
της θεότητας. Παρόλο που ο Πατήρ και ο Υιός εκ-
πορεύουν το Άγιο Πνεύμα ως Αγάπη, νοούμενη,
κατά την εκτίμησή μας, περισσότερο εν χρόνω και
εκδηλούμενη μέσα στο ανθρώπινο ψυχικό κατ’ ει-
κόνα, εντούτοις η επιθυμία του δεν είναι να δογμα-
τίσει υπέρ αυτού τούτου του Filioque, αλλά να το-
νίσει ότι μέσα στην Τριάδα υπάρχει μία Αρχή (του
Πατρός και του Υιού) προς το Άγιο Πνεύμα, αλλά
όταν μιλάμε για Θεό μέσα στην κτίση, μιλάμε για
μία Αρχή τριών Προσώπων
18
. Αυτή η παράμετρος
είναι πολύ σημαντική, διότι το Filioque των επό-
μενων αιώνων χάνει τη μοναρχία στην αϊδιότητα
του Θεού στο βωμό της “υπερτόνωσης” της θεότη-
τας του Υιού. Ο Αυγουστίνος, αντιθέτως, πολλές
είναι οι φορές που προσπαθεί να δείξει ότι οι δύο
φαινομενικές Αρχές τουΠατρός και του Υιού στην
12
Ι. Αυγουστίνος, Περί Τριάδος,…, τόμος Β’, βιβλίο 15, ιζ’,
σελ. 929. Πρβλ. Ν. Α. Ματσούκας, όπ. παρ., σελ. 130: «Πρώ-
τα πρώτα η ιστορική πλευρά του Filioque είναι ξεκάθαρη.
Η ιστορικοδογματική έρευνα, κυρίως από την πλευρά των
ορθοδόξων, θεωρεί ως εμπνευστή και εισηγητή αυτής της αί-
ρεσης τον Αυγουστίνο. Στο πράγματι ρωμαλέο έργο του De
Trinitate, όπως ήδη σημειώθηκε πρωτύτερα, δημιουργεί τέ-
τοιες προϋποθέσεις με τις περίφημες τριάδες του, που στηρί-
ζονται στις ψυχικές λειτουργίες, μια και τελικά συνδετικός
κρίκος του Πατέρα και του Υιού είναι το Πνεύμα ως αγαπητι-
κός ή βουλητικός σύνδεσμος».
13
Ι. Αυγουστίνος, Περί Τριάδος, …, τόμος Α’, βιβλίο 6, ε’, σελ.
399.
14
Ι. Αυγουστίνος, Περί Τριάδος, …, τόμος Β’, βιβλίο 15, ιζ’,
σελ. 933.
15
Ι. Αυγουστίνος, Περί Τριάδος, …, τόμος Β’, βιβλίο 15, κλ’,
σελ. 985.
16
Ι. Αυγουστίνος, Περί Τριάδος, …, τόμος Β’, βιβλίο 15, κζ’,
σελ. 983.
17
Ι. Αυγουστίνος, Εξομολογήσεις (Confessiones), μτφρ. Α.
Δαλέζιου, εκδ. Γραφείον Καλού Τύπου, Αθήνα χ. χ., βιβλίο
13, σελ. 443.
18
Βλ. Κ. Κατερέλος, όπ. παρ., σελ. 48: «Για να σώσει όμως [ο
Αυγουστίνος] τημοναρχία στηνΑγίαΤριάδα επισημαίνει ότι
η κοινή εκπόρευση γίνεται από μίαΑρχή και όχι από δύο δια-
φορετικέςΑρχές. [(DeTrinitate) VI, ε’, 921: Ομολογητέον, ότι
ο Πατήρ και ο Υιός εισίν αρχή του Πνεύματος του Αγίου ουχί
όμως δύο αρχαί-
’
Fatendum est Patrem et Filiumprincipium
esse Spiritus Sancti (non duo principia)]». Πρβλ. Ν. Α. Μα-
τσούκας, όπ. παρ., σελ. 130: «Πέρα όμως από αυτά [ο Αυγου-
