122
Eνατενίσεις
ατυπώνεται στον Αυγουστίνο και στους Δυτικούς
Πατέρες εν γένει, τότε σαφώς έχουμε την ευκαιρία
να ερμηνεύσουμε τις αυγουστίνειες θέσεις κατά το
δοκούν
8
.
Το πρώτο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να
κατανοήσουμε εξ αρχής είναι ότι και η «εκ του
Υιού» εκπόρευση θέση του Ιερού Αυγουστίνου
πηγάζει από την ψυχολογική του προσπάθεια να
εξηγήσει την ενδοτριαδολογική σχέση των τριών
προσώπων της θεότητας μέσα από “Τριάδες” του
ανθρώπινου ψυχισμού. Τριάδες, που συνάμα εξη-
γούν για τονΔυτικόΠατέρα και το κατ’ εικόνα του
Θεού στο πνεύμα του ανθρώπου
9
. Κατ’ αυτόν τον
τρόπο η Τριάδα “μνήμη, νόηση, αγάπη” φαίνεται
να περιγράφει παραστατικά το ανθρώπινο πνεύ-
μα ως φέρον το κατ’ εικόνα, καθώς ο Αυγουστίνος
γράφει στο έργο του
Περί Τριάδος: «Αυτή τοιγαρούν
η Τριάς του νοός ου δια ταύτα έστιν εικών του Θεού,
επειδή μέμνηται ο νους εαυτού και νοεί και αγαπά
εαυτόν, αλλ’ επειδή δύναται και μέμνησθαι και νο-
είν και αγαπάν τον παρ’ ού γέγονεν. Όπερ ποιών μεν
σοφός γίγνεται»
10
. Η ίδια Τριάδα διέπει και τα εξής
λόγια του, όταν εστιάζει εκ νέου στο ενδοψυχικό,
τριαδικό κατ’ εικόνα:
«Ιδού τοίνυν ο νους μέμνηται
εαυτού, νοεί εαυτόν, αγαπά εαυτόν. Τούτο ει βλέπο-
μεν, βλέπομεν την Τριάδα, ούπω μεν τον Θεόν αλλ’
ήδη την του Θεού εικόνα»
11
. Για τον Αυγουστίνο η
κοινή αγάπη που εκπορεύεται από το νου και τη
μνήμη προς τον εαυτό τους, σηματοδοτεί και την
κοινή εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος ως Αγά-
πης, καθιστώντας το τόσο του Πατρός όσο και του
Υιού:
«Ως το Πνεύμα το Άγιον κατά τας Ιεράς Γρα-
430) υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους χριστιανούς στο-
χαστές και θεολόγους της εποχής του καθώς και ένας από
τους πολυγραφότερους συγγραφείς της λατινικής Πατρο-
λογίας. Γεννήθηκε στην Ταγάστη της Νουμιδίας της Αφρι-
κής και ήταν ο μεγαλύτερος γιος της Αγίας Μόνικας και του
Πατρικίου. Μετά από σπουδές στην Καρχηδόνα, το Μιλάνο
και τη Ρώμη, και έχοντας διεξάγει έναν έκλυτο βίο, ο Αυγου-
στίνος βαπτίζεται χριστιανός στο Μιλάνο από τον επίσκοπο
Αμβρόσιο το 387, ενώ το 395 εκλέγεται επίσκοπος Βασιλικού
Ιππώνος (Hippo Regio), της Νουμιδίας. Εκεί θα ξεχωρίσει
για την ποιμαντική του δραστηριότητα αλλά και την έντονη
αντιαιρετική του δράση. Το τέλος της ζωής του ήλθε στις 28
Αυγούστου 430 κατά την διάρκεια της πολιορκίας της Ιππώ-
νος από τους Βανδάλους, όταν προσεβλήθη από υψηλό πυ-
ρετό. Η μνήμη του Ιερού Αυγουστίνου τιμάται από τη Δυτική
Εκκλησία στις 28 Αυγούστου και από την Ανατολική στις 15
Ιουνίου (σ.τ.σ.).
8
Βλ. Κ. Κατερέλος, όπ. παρ., σελ. 46: «Αλλά και σύμφωνα με
την άποψη των περισσοτέρων σημερινών θεολόγων εσφαλ-
μένα δίδαξαν περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος
Πατέρες όπως ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων και ο Ιερός Αυγου-
στίνος. Βασική διαφορά μεταξύ των Πατέρων της Ανατο-
λικής και Δυτικής Εκκλησίας είναι ότι στους μεν πρώτους
γίνεται διάκριση της υπαρκτικής εκπορεύσεως του Αγίου
Πνεύματος, ενώ στους Πατέρες της Δύσεως η διάκριση αυτή
είναι από δυσδιάκριτη έως ανύπαρκτη».
9
Βλ. Κ. Κατερέλος, όπ. παρ., σελ. 47- 48: «Ο Αυγουστίνος,
προσπαθώντας ναπροσεγγίσει το μυστήριο των σχέσεων των
προσώπων της Αγίας Τριάδος και να το αποδώσει με σχέσεις
των δυνάμεων της ανθρώπινης ψυχής, κατέφυγε σε τριάδες
όπως: “είναι, γιγνώσκειν, αγαπάν” ή “νους, γνώση, αγάπη”
και τελικά “μνήμη, νόηση, βούληση”, ως δυνάμεις ισοδύνα-
μες, διακρινόμενες μεταξύ τους και συνάμα αποτελώντας
ουσιώδη ενότητα. Κατά τον Αυγουστίνο η σχέση των τριών
αυτών δυνάμεων της ανθρώπινης ψυχής μπορούσαν να απο-
δώσουν κατ’ αναλογία τις εσωτερικές σχέσεις ύπαρξης της
Αγίας Τριάδος. Με τη τοποθέτηση στη θέση του πνεύματος
της βούλησης ως αγάπης κατέληξε στην εξής σχέση: ΟΠατήρ
αγαπά τον Υιό, τον οποίον γεννά, και η αγάπη αυτή είναι το
τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Το Άγιο Πνεύμα. Ταυτό-
χρονα όμως και ο Υιός αγαπά τον Πατέρα και η αγάπη αυτή
του Πατρός προς τον Υιό και του Υιού προς τον Πατέρα είναι
κάτι κοινό. Γι’ αυτό ισχυρίζεται ο Αυγουστίνος ότι το Άγιο
Πνεύμα εκπορεύεται εκ του Πατρός και του Υιού». Πρβλ. Ι.
Πηλιλής, Ο Ιερός Αυγουστίνος. Μια μεγάλη προσωπικότης
της Εκκλησίας, Αθήναι 2003, σελ. 266: «Η θέλησις (αγάπη)
εκπορεύεται από την νοημοσύνην, αλλ’ ουχί ως η εικών της
νοημοσύνης. Υποδεικνύεται δια τούτου μια βέβαια διάκρισις
μεταξύ της γεννήσεως και της εκπορεύσεως, καθ’ όσον τούτο
δεν είναι το ίδιον πράγμα, ορμώμενον με την νοημοσύνη ως
προς την επιθυμίαν και την απόλαυσιν με την θέλησιν. Εκ
της ετέρας δε, “o Yιός είναι Υιός, καθ’ όσον είναι ο Λόγος, και
είναι ο Λόγος, καθ’ όσον Ούτος είναι ο Υιός”.
10
Ι. Αυγουστίνος, Περί Τριάδος (De Trinitate), μτφρ. Μ.
Πλανούδη, εκδ. Ακαδημία Αθηνών, Αθήναι 1995, τόμος Β’,
βιβλίο 14, ιβ΄, σελ. 817.
11
Ι. Αυγουστίνος, Περί Τριάδος,…., τόμος Β’, βιβλίο 14, η’,
σελ. 805.
