114
Eνατενίσεις
ήταν υπεύθυνος της καταστροφής της Σικελικής
εκστρατείας. Κατηγορούμενος για ασέβεια, επειδή
γελοιοποίησε τα μυστήρια, πριν ακόμη αποπλεύ-
σει ο στόλος για τη Σικελία, καταφεύγει στη Σπάρ-
τη και αποκαλύπτει στους Σπαρτιάτες τα μυστι-
κά και τα μέσα για να νικήσουν τους Αθηναίους.
Όσον άφορα τους αριστοκράτες Κριτία και Χαρμί-
δη στάθηκαν μεταξύ εκείνων που κατέλαβαν την
εξουσία με την υποστήριξη των Λακεδαιμονίων. Η
τυραννία τους υπήρξε ένοχη για την σκληρότητα,
την τρομοκρατία, τις εκτελέσεις, τις προγραφές
και τις αναρίθμητες δημεύσεις.
Όταν αποκαταστάθηκε το δημοκρατικό πολί-
τευμα, ο Σωκράτης κατηγορήθηκε για τα σφάλ-
ματα όλων των φίλων του, αν και αρνήθηκε να
υποστηρίξει το δικτατορικό καθεστώς των Τριά-
κοντα. Τους κατηγόρησε για περίεργους ποιμένες,
που είχαν ως μόνο ενδιαφέρον την κυριαρχία του
ποιμνίου των. Παρόλα αυτά, κρίθηκε ένοχος, με
περίπου 280 ψήφους εναντίον και 220 υπέρ, από
το δημοκρατικό καθεστώς. Οι κατήγοροι του πί-
στεψαν πως με το θάνατο του Σωκράτη εκμηδέ-
νιζαν κάθε προσπάθεια πνευματικής ανανέωσης,
για να διατηρήσουν καλύτερα το ηρωικό ιδεώδες
του Μαραθώνος. Ο κατήγορος Μέλιτος δεν ήταν
παρά το προπέτασμα καπνού μιας ολόκληρης συ-
νωμοσίας. ΟΠλάτων στην Απολογία αποκαλύπτει
θαυμάσια όλους τους μηχανισμούς της.
Ο Σωκράτης φιλοσοφικό πρότυπο
Για το μαθητή Πλάτωνα ο θάνατος του διδα-
σκάλου ήταν μια πραγματική ορφάνια. ΟΠλάτων
ένιωσε μέχρι τα τρίσβαθα του είναι του τη φοβερή
αυτή αδικία. Όντας όμως πραγματικός πνευμα-
τικός κληρονόμος, οδηγήθηκε από μια βαθύτατη
εσωτερική συγκέντρωση στα ερωτήματα της αρ-
χής και της αιτίας των πραγμάτων και των γεγο-
νότων. Μια τέτοια υψηλή επίδραση πάνω σ’ ένα
μεγάλο πνεύμα, όπως ο Πλάτων, δεν έγινε χωρίς
τη συνειδητή συμμετοχή του μαθητού. Η προσή-
λωση του Πλάτωνος στο Σωκράτη ποτέ δεν πήρε
το χαρακτήρα υποδούλωσης. Ο μαθητής διατήρη-
σε την ελευθερία του, της οποίας τα αποτελέσματα
είναι γνωστά, με τα αριστουργήματα του νου και
της σκέψης που μας άφησε. Άλλωστε ο Σωκράτης
δεν επεδίωκε να προσηλυτίσει, αλλά να αφυπνίσει
τις ψυχές στην άσκηση του Λόγου. Κι o Πλάτων,
από την δική του σκοπιά, δεν θέλησε να αντιγρά-
ψει τον διδάσκαλό του. Η Σωκρατική επίδραση
πάνω στο νεαρό φιλόσοφο είχε περισσότερο το νό-
ημα μιας παραδειγματικής αφύπνισης.
Ο Πλάτων ανήκει στην πνευματική εκείνη
αριστοκρατία που αποδίδει μεγάλη σημασία στην
υψηλή διανόηση, παρά στα γεγονότα. Ακολουθώ-
ντας το Σωκρατικό παράδειγμα, αφιερώνει τη ζωή
του στη μελέτη της οντολογικής αρχής. Ο Σωκρά-
της στην Απολογία ομιλεί για τις προσπάθειες των
νέων που τον συνοδεύουν για να τον μιμηθούν
στα ερωτηματολόγιά του. Εδώ όμως πρόκειται για
ένα υποκατάστατο του Σωκρατισμού.
Ο Αλκιβιάδης ερωτευμένος με τον αθηναίο
Σοφό και θαυμαστής του, δεν θα κατορθώσει να
τον μιμηθεί ούτε στο πνεύμα ούτε στο γράμμα.
Το «έλκυση άνω» του Θεαιτήτου μόνο σε λίγους
από τους θαυμαστές και ιδιαίτερα στον Πλάτωνα
επετεύχθη, έστω κι αν ο θαυμασμός προς κάποιον,
έχει ως συνέπεια τη μίμηση, όπως τον αναγνωρί-
ζει ηΠλατωνικήΠολιτεία.
Πράγματι ο νεαρός αριστοκράτης βρήκε στο
γιο του Σωφρονίσκου το πρότυπο, το παράδειγμα.
Με τα λόγια του παλαιού αγαπημένου φίλου, του
πιο δίκαιου σ’ όλες τις εποχές, του καλύτερου απ’
όλους, του πιο σοφού, του νικητή στα λόγια όλων
των άλλων, χαρακτηρίζει ο Πλάτων το διδάσκαλό
του.
Παρ’ όλες τις Πλατωνικές διακηρύξεις, θα πα-
ρατηρήσουμε πως ο Σωκράτης ποτέ δεν παρουσι-
άστηκε ως η ενσάρκωση του απόλυτου. Στάθηκε
ένα ανώτερο και καθαρό ιδεώδες με πολύ ανθρώπι-
να χαρακτηριστικά. Αν η VII Επιστολή θεωρεί το
Σωκράτη ως τον πιο δίκαιο απ’ όλους τους ανθρώ-
πους της εποχής του, οΘεαίτητοςωστόσο μας λέγει
ότι ο θεός είναι το ανώτερο πρότυπο δικαιοσύνης.
Ο Σωκράτης είναι η έκφραση του θείου, όχι η εν-
σάρκωσή του. Σε μένα «τούτο... προστέτακται υπό
του θεού πράττειν», λέγει στην Α π ο λ ο γ ί α. Ως
καλύτερο μάρτυρα έχει τον Απόλλωνα· «μάρτυρα
υμίν παρέξομαι τον θεόν τον εν Δελφοίς».
Ο Σωκράτης υπήρξε το ανεπανάληπτο φιλο-
σοφικό πρότυπο, γιατί στάθηκε ένας κυνηγός της
ομορφιάς και περισσότερο ένας αξεδίψαστος ερα-
στής της αλήθειας. Δέχεται κάθε είδους έλεγχο
προκειμένου να γνωρίσει το αληθινό και να απαλ-
λαγεί από το βάρος της άγνοιας. Εκείνο που τον εν-
διαφέρει δεν είναι να έχει δίκαιο, γιατί δεν θέλει το
μονοπώλιο της αλήθειας, άλλα να γνωρίσει και να
υποτακτεί στην αλήθεια· «ου γαρ προ γε αληθείας
τιμητέος ανήρ». Τον κανόνα αυτό της μετριοπάθει-
ας ακολουθεί και εφαρμόζει πρώτα στον εαυτό του.
Παράδειγμα η αποδοχή του στο Συμπόσιο να πει ο
Αλκιβιάδης ό,τι γνωρίζει γι’ αυτόν, αν και έχει συ-
νείδηση πως η αλήθεια απαιτεί πολύ θάρρος, τόσο
