106
Eνατενίσεις
Η κεντρική αυτή αναζήτηση παραμένει μόνι-
μη σ’ όλους τους Πλατωνικούς διαλόγους, από την
Πολιτεία
μέχρι τους
Νόμους
, περνώντας από τον
Πολιτικό
. Ουδέποτε όμως ο φιλόσοφος θα θυσιάσει
τις απαιτήσεις του για το Αληθινό, το Αγαθό και το
Δίκαιο, για να επιτύχει στις φιλοσοφικές του φιλο-
δοξίες. Παρέμεναν πάντοτε οι αμετάθετες προϋπο-
θέσεις για κάθε πολιτικό εγχείρημα. Η πιστότητα
αυτή στον εαυτό του, μαρτυρεί την πλήρη προ-
σήλωση στον Σωκράτη, που σήμαινε ταυτόχρο-
να φροντίδα και λύτρωση της ψυχής.
Τούτο όμως μας οδηγεί να διερωτηθούμε
ποιο είναι το καθαρό νόημα της Σωκρα-
τικής φιλοσοφίας.
Σωκράτης ιδρυτής
της Ηθικής Επιστήμης
Ο Σωκράτης είναι ο πρώτος που συ-
στηματοποίησε την ηθική εμπειρία, εν-
σωματώνοντάς την σε μια συνεκτική,
λογική και διαλεκτική περί βίου θεωρία.
Πριν το Σωκράτη μπορούμε να βρούμε
στους ποιητές, στους φιλοσόφους και
στους άλλους συγγραφείς, αφορισμούς
και ηθικές απαιτήσεις. Δεν συναντούμε
όμως κανένα οργανωμένο ηθικό σύστη-
μα βασισμένο σε μια κατευθύνουσα ιδέα.
Ενάντια στις αντιρρήσεις και την ερι-
στική των Σοφιστών, ο Σωκράτης ανα-
ζήτησε πρώτος τις σταθερές αρχές μιας
ηθικής επιστήμης.
Η Σωκρατική επιστήμη είχε ως μο-
ναδικό αντικειμενικό σκοπό τον ορισμό
των εννοιών. Γι’ αυτό οι Ιστορικοί της
φιλοσοφίας είδαν στο πρόσωπο του Σω-
κράτη τον πατέρα της έννοιας. Ποια εί-
ναι όμως η μέθοδος που θα επιτρέψει την
αντικειμενική εκτίμησηκαι αξιολόγηση
των ηθικών πράξεων;
Η δημιουργία των εννοιών επιτυγχάνεται
μέσω της επαγωγικής μεθόδου. Οι διαδικασίες της
μεθόδου πρέπει να φτάνουν στο καθολικό και το
μόνιμο. Ο Πλατωνισμός στη συνέχεια κατάφερε
να επεξεργασθεί από τις καθολικές αυτές έννοιες
το είδος και την ιδέα. Τούτο σημαίνει πως οι Σω-
κρατικές έννοιες ήταν μόνο πρακτικής μορφής,
χωρίς οντολογική θεμελίωση.
Ο Αριστοτέλης είναι κατηγορηματικός στο
σημείο αυτό. «Σωκράτους περί μεν τα ηθικά πραγ-
ματευομένου περί δε της όλης φύσεως ουθέν». Ο
σοφός αρκέσθηκε στη μελέτη του ατόμου, έχοντας
πάντοτε υπόψη τις πράξεις και την ηθική συμπε-
ριφορά του. Η ανάγκη του θεωρητικού ορισμού
ήταν δευτερεύουσας σημασίας και είχε τη θέση
του απλού μέσου, αφού υπέρτατος στόχος ήταν η
εύρεση της Αρετής και η καλυτέρευση της ψυχής.
Ας θυμίσουμε τι ακριβώς αναφέρει ο Αριστοτέ-
λης για την επιστήμη και τις βασικές Σωκρατικές
θέσεις. Ο Σταγειρίτης στα Μεταφυσικά του ομιλεί
για το Σωκράτη τρεις φορές: την πρώτη φορά το
κείμενο βρίσκεται σ’ άμεση αναφορά με την κριτι-
κή που ασκεί ο Αριστοτέλης της Πλατωνικής θεω-
ρίας των Ιδεών. Σύμφωνα με το απόσπασμα αυτό,
ο Σωκράτης είναι ο πρόδρομος της Πλατωνικής
θεωρίας των Ιδεών, παρόλο που ο Πλάτων θα υπο-
στηρίξει ότι το καθολικό βρίσκεται και υπάρχει
έξω από τα αισθητά. Ωστόσο ο Αριστοτέλης λέγει
ότι πρώτος ο Σωκράτης ασχολήθηκε με τα «καθό-
λου» και τους «ορισμούς».
Η αναζήτηση του ορισμού και του καθόλου
είναι ωστόσο και το αντικείμενο της έρευνας των
πρώτων νεανικών Πλατωνικών διαλόγων, των
Σωκρατικών διαλόγων. Στους διαλόγους αυτούς ο
Σωκράτης με τους συνομιλητές του εκθέτουν και
