98
Eνατενίσεις
ματικὰ καλλιέργησε καὶ ἀνέπτυξε τὸ λεγόμενο
Ἀσματικὸ τυπικό
47
. «Τὸ γὰρ ᾆσμα καὶ τὰ περὶ τῶν
τροπαρίων ... οὐ τοσοῦτον ὠφελοῦσι τοὺς μο-
νάζοντας, ὅσον βλάπτουσι· τὸ γὰρ ᾆσμα καὶ τὰ
τροπάρια οὐ λυσιτελοῦσι τοῖς μονάζουσι. Ταῦτα
γὰρ οὐκ ἔστι τῶν μοναχῶν ἀλλὰ τῶν κοσμικῶν
καὶ στολὴ καὶ δόξα τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας·
διὰ γὰρ τὸ ᾆσμα καὶ ὁ λαὸς ἐν ταῖς ἐκκλησίαις συ-
ναθροίζεται
»
48
.
Ἡ παιδαγωγικὴ ἀξία τῆς ψαλμωδίας ἐπι-
σημαίνεται ἀπὸ τὸν διακριτικὸ καὶ πιστὸ στὴν
κανονικὴ παράδοση ἀσκητὴ Νεῖλο. Τὸ ἆσμα
λειτουργεῖ ὡς πόλος ἕλξεως καὶ συναθροίζει
τοὺς πιστοὺς στὸν ναό. Ἑπομένως ἡ Ἐκκλησία
ὀφείλει νὰ τὸ προστατεύει καὶ νὰ διασφαλίζει
τὶς προϋποθέσεις τῆς θεοφιλοῦς ψαλμωδίας.
Αὐτὸ ἐξάλλου τονίζουν ὅλοι οἱ λειτουργιολό-
γοι πατέρες. Ἔτσι, θὰ πρέπει νὰ ὀργανώνο-
νται χοροὶ ψαλτῶν, νὰ διαδίδεται ἡ ἐκκλησι-
αστικὴ μουσική, νὰ τηροῦνται οἱ κανόνες καὶ
ἡ τάξη ποὺ θέτουν οἱ συντάκτες τῶν τυπικῶν.
Στὸ πλαίσιο τῆς ποιμαντικῆς μέριμνας θὰ πρέπει
προφανῶς νὰ ἀξιοποιοῦνται καὶ οἱ εὐσεβεῖς γυ-
ναῖκες, ἰδίως στὶς περιπτώσεις ἀδυναμίας ἐξευρέ-
σεως ἀνδρῶν ψαλτῶν, ποὺ συχνὰ συμβαίνει κατὰ
τὶς καθημερινὲς λατρευτικὲς συνάξεις.
Μποροῦμε
νὰ θυμηθοῦμε γιὰ παράδειγμα ὅσα σχετικὰ ὁ
παραδοσιακότατος Ἀλέξανδρος Παπαδιαμά-
ντης ἀναφέρει γιὰ τὶς γυναῖκες ποὺ ἔψαλλαν,
διακονώντας ἁπλοϊκοὺς λευΐτες στὴ Σκίαθο
49
.
Παράλληλα, δὲν θὰ πρέπει νὰ διαφεύγει τῆς
προσοχῆς μας ἡ ἰσχυρὴ παράδοση τῶν σλα-
βικῶν Ἐκκλησιῶν νὰ ψάλλουν γυναῖκες κατὰ
τὶς λατρευτικὲς συνάξεις.
Ἡ προσευχὴ εἶναι ὑποχρέωση ὅλων τῶν
μελῶν τῆς Ἐκκλησίας.
«Ταῦτα
(δηλ. οἱ ποικίλες ἐκφάνσεις τῆς λα-
τρείας)
οὐ μόνον μοναχοῖς καὶ κοσμικοῖς ἀλλὰ καὶ
γυναιξὶ πισταῖς καὶ εὐλαβέσι πρέπον καὶ οὐδεὶς ὁ
κωλύων»
50
, λέει ὁ ἀββᾶς Νεῖλος.
* * *
Ἐν κατακλεῖδι ὑπὸ μορφὴ συμπερασμάτων
μποροῦν νὰ διατυπωθοῦν τὰ ἑξῆς:
1.
Στὴ λειτουργικὴ πράξη ὑπῆρξαν, ἰδίως
στὴν περίοδο πρὶν ἀπὸ τὴν εἰκονομαχία, καὶ
χοροὶ ψαλτριῶν, οἱ ὁποῖοι συστήθηκαν καὶ κά-
ποιες φορὲς διευθύνθηκαν ἀπὸ πατέρες καὶ
ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας.
2.
Οἱ γυναῖκες ἔψαλλαν, εἴτε σὲ μικτοὺς χο-
ροὺς εἴτε συνηθέστερα συγκροτοῦσες αὐτὲς
ξεχωριστὸ χορό, στὴν καθημερινὴ τακτικὴ λα-
τρεία καὶ σὲ περιστασιακὲς ἀκολουθίες.
3.
Ἡψαλμωδία ἀπὸ γυναῖκες γινόταν καὶ στὴ
δημόσια λατρεία ὄχι μόνο στὶς γυναικεῖες μονές.
4.
Δὲν ὑπάρχει ἀπαγόρευση στοὺς ἀποστο-
λικούς, συνοδικοὺς καὶ πατερικοὺς κανόνες γιὰ
τὴν ψαλμωδία ἀπὸ γυναῖκες.
5.
Σὲ περιπτώσεις ἀνάγκης ἐφαρμογῆς οἰκο-
νομίας ἡ Ἐκκλησία παρουσιαζόταν ἀποφασι-
στικὴ καὶ τολμηρή.
6.
Μὲ βάση τὴνπαράδοση, ἔτσι ὅπως ἐκφρά-
στηκε ἀπὸ τοὺς πατέρες, μποροῦν καὶ σήμερα
οἱ γυναῖκες νὰ ψάλλουν στὴν Ἐκκλησία, ἰδίως
σὲ περιπτώσεις ἀδυναμίας ἐξευρέσεως ἀνδρῶν,
ὑπὸ τοὺς ὅρους ποὺ ἐτέθησαν ἀπὸ τὰ ἁρμόδια
ἐκκλησιαστικὰ πρόσωπα καὶ ὄργανα.
7.
ἩἘκκλησία γιὰ πολλοὺς αἰῶνες δὲν ἀπέ-
κλειε τὴν εἴσοδο γυναικῶν στὸ θυσιαστήριο,
εἴτε στὴν περίπτωση τῶν διακονισσῶν εἴτε στὴν
περίπτωση τῶν βασιλισσῶν, οἱ ὁποῖες μάλιστα
κοινωνοῦσαν ἐντὸς τοῦ ἱ. βήματος, ὅπως καὶ οἱ
αὐτοκράτορες.
8.
Ἀλλαγή, ὅσον ἀφορᾶ στὴ θέση τῆς γυναί-
κας στὴ δημόσια λατρεία, παρατηρεῖται κυρί-
ως μετὰ τὴν εἰκονομαχία καὶ ἐπηρεάζει ἔκτοτε
ποικιλοτρόπως τὴν ἐν γένει λειτουργικὴ τάξη,
ἀκόμα καὶ τὸ Εὐχολόγιον. Π.χ. ἡ μὴ εἰσαγωγὴ
βρεφῶν-κοριτσιῶν στὸ ἱ. βῆμα κατὰ τὸν σαρα-
ντισμό τους εἶναι πράξη ποὺ μαρτυρεῖται μετὰ
τὸν 11ο αἰώνα χωρίς τότε νά καθιερωθεῖ ἀπολύ-
τως
51
.
■
47
Γιὰ τὸ Ἀσματικὸ τυπικὸ βλ. ἐνδεικτικά: Δ. Κ. ΜΠΑΛΑ-
ΓΕΩΡΓΟΥ, Ἡ ψαλτικὴ παράδοση τῶν ἀκολουθιῶν τοῦ
βυζαντινοῦ κοσμικοῦ τυπικοῦ, ἐκδίδει ὁ ΓΡ. Θ. ΣΤΑΘΗΣ,
Ἀθήνα 2001.
48
Δ. ΤΣΑΜΗ, Τὸ γεροντικὸν τοῦ Σινᾶ, ὅπ.π., σ. 474. Πρβλ.
ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Ψαλμωδία καὶ κατάνυξη, Θεσσαλονίκη 1990.
Ἐπίσης πρβλ. Π. Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ, Τὸ ἆσμα καινὸν κατὰ
Κλήμεντα Ἀλεξανδρέα, Θεολογικὰ μελετήματα, ὅπ.π.,
σσ. 107-117. Περισσότερα γιὰ τὴν τάξη προσευχῆς τῶν
ἀσκητῶν βλ. τὴ σημαντικὴ μονογραφία (ὅπου καὶ ἐκτενέ-
στατο ἀνθολόγιο κειμένων) τοῦ συναδέλφουπ. ΝΙΚΟΔΗ-
ΜΟΥ ΣΚΡΕΤΤΑ, Ἡ νοερὰ προσευχή, ἔκφραση ἀληθοῦς
λατρείας τοῦ Θεοῦ. Μετὰ συναγωγῆς κειμένων παλαιῶν
καὶ νέων γερόντων, Θεσσαλονίκη 2006.
49
Βλ. ΑΝ. ΚΕΣΕΛΟΠΟΥΛΟΥ, Ἡ λειτουργικὴ παράδοση
στὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Θεσσαλονίκη 2000, σ.
75 ἑξ.
50
Δ. ΤΣΑΜΗ, Τὸ γεροντικὸν τοῦ Σινᾶ, ὅπ.π., σ. 472.
51
Πρβλ. ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Διάλογος, PG 155,
2,12 ΑΒ
