Eνατενίσεις
93
κλήρου, ποὺ ἐντάσσεται στὴν ἱερωσύνη μὲ χει-
ροθεσία ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο ἐκτὸς τοῦ ἱ. βήματος.
Εἶναι χαρακτηριστικὸς ὁ 15ος κανόνας τῆς Λα-
οδικείας: «Περὶ τοῦ μὴ δεῖν πλὴν τῶν κανονικῶν
ψαλτῶν, τῶν ἐπὶ τὸν ἄμβωνα ἀναβαινόντων καὶ
ἀπὸ διφθέρας ψαλλόντων, ἑτέρους τινὰς ψάλ-
λειν ἐν ἐκκλησίᾳ»
23
. Οἱ ἑρμηνευτὲς τοῦ κανόνα
ὑπογραμμίζουν τὴν ἀναγκαιότητα τῆς χειροθε-
σίας, ὡς οὐσιαστικὸ στοιχεῖο τῆς εὐταξίας, προ-
κειμένου νὰ ψάλλει κάποιος κατὰ τὴν ὥρα τῶν
λατρευτικῶν συνάξεων
24
. Ὁ Βαλσαμώνας διευ-
κρινίζει περαιτέρω «ὅτι τὸ παλαιὸν κοινολαΐται
τινὲς ἰδιοῦντο τὰ τῶν κληρικῶν προνόμια, καὶ
ἐπ’ ἐκκλησίας τῶν θείωνψαλμῳδημάτων κατήρ-
χοντο, εἰς καταφρόνησιν τῶν κληρικῶν. Ἔψαλ-
λον δὲ καί τιναπαραλλαγμένα καὶ ἀσυνήθη,
οἷά
εἰσι τὰ σήμερον ψαλλόμενα παρὰ τῶν γυναικῶν
τῶν ἑπομένων τοῖς σίγνοις
»
25
. Στὴν πραγματικό-
τητα ἡ κανονικὴ ἐπιταγὴ τῆς συνόδου τῆς Λα-
οδικείας μπορεῖ νὰ συσχετισθεῖ πιθανότατα μὲ
τὴν ἀπόρριψη ἀπὸ πλευρᾶς τῆς Ἐκκλησίας νὰ
ψάλλουν γυναῖκες, πράξη ποὺ στὴν συγκεκρι-
μένη περίπτωση προωθοῦσαν αἱρετικοί, χωρὶς
νὰ σέβονται ἐν προκειμένῳ τὶς ἐκκλησιαστικὲς
ἀρχές
26
.
Οἱ ἱ. κανόνες προβλέπουν περὶ τῶν ψαλτῶν
ἰδιαίτερες καὶ αὐστηρότερες σὲ σχέση μὲ τοὺς
λαϊκοὺς διατάξεις. Π.χ. ὁ 14
ος
κανόνας τῆς Δ΄
Οἰκουμενικῆς ἐπιτάσσει τὴ μὴ σύναψη μικτοῦ
γάμου ἀπὸ τοὺς ἀναγνῶστες καὶ τοὺς ψάλ-
τες
27
. Ὅσοι ἦταν ἤδη ἔτσι νυμφευμένοι ὄφει-
λαν νὰ προσάγουν τὰ παιδιά τους στὴν Ὀρθό-
δοξη Ἐκκλησία. Ὁ ἱερατικὸς χαρακτήρας τῶν
ψαλτῶν ὅμως δὲν συνιστοῦσε κώλυμα γάμου
καὶ ἑπομένως ἦταν δυνατὴ ἡ σύναψή του καὶ
μετὰ τὴ χειροθεσία.
Ἡ πιστότητα στὴν κανονικὴ τάξη ἐπέβαλλε
νὰ μὴν ψάλλουν κατὰ τὶς ἀκολουθίες πρόσωπα
ποὺ δὲν εἶχαν λάβει προηγουμένως τὴ σχετικὴ
χειροθεσία. Εἶναι χαρακτηριστικὴ ἡ ἄρνηση
τοῦ ἀββᾶ Νείλου (τέλος 6ου/ἀρχὲς 7
ου
αἰ.) νὰ
ψάλλει «τὰ τροπάρια», κατὰ τὴν ἀγρυπνία τοῦ
Σαββάτου πρὸς Κυριακὴ ποὺ τελοῦσε στὸ κελ-
λί του στὴν κορυφὴ τοῦ Σινᾶ, λέγοντας στοὺς
ἐπισκέπτες του, Ἰωάννη Μόσχο καὶ Σωφρόνιο
(τὸν μετέπειτα πατριάρχη Ἱεροσολύμων), ὅτι τὰ
τροπάρια ψάλλονται ἢ διαβάζονται μόνο ἀπὸ
τοὺς ψάλτες ἢ τοὺς ἱερεῖς ποὺ ἔχουν τὴ χειρο-
θεσία ἢ τὴ χειροτονία. Ἀντίθετα «οἱ χειροτονί-
αν μὴ ἔχοντες (μεταξὺ αὐτῶν περιλαμβάνονται
καὶ οἱ μοναχοὶ) καὶ ὑπὸ ἱερέων μὴ προτρεπόμε-
νοι καὶ ἐν ἐκκλησίᾳ ἢ ἐν κελλίῳ εἰς τὰ ψαλτικὰ
προβάλλονται, πᾶσι τοῖς εὖ φρονοῦσι γνωστὸν
ὑπάρχει ὅτι ἑαυτοὺς χειροτονοῦσι, μᾶλλον δὲ
ὑπὸ τῆς κενοδοξίας καὶ ὑπερηφανίας καὶ οἰή-
σεως χειροτονοῦνται, καὶ πρὸς μὲν τὰ λυσιτελῆ
καὶ συμφέροντα ἀμβλυωποῦσι καὶ τυφλώττου-
σι, πρὸς δὲ τὰ μὴ ὠφελοῦντα ἀλλὰ καὶ λίαν βλά-
πτοντα εὔτολμοι καὶ εὐχερεῖς ὀξύρροποι εὑρί-
σκονται»
28
.
Ἡ ἀντίθεση πρὸς τὴν παραβίαση τῆς κανο-
νικότητος, ποὺ ἐνίοτε «ὀξυρρόπως» καὶ αὐθαι-
ρέτως ἐκδηλωνόταν ἀκόμα καὶ ἀπὸ ἀσύνετους
μοναχοὺς ποὺ περιφρονοῦσαν τὴν τάξη, δὲν
ἦταν τόσο ἰσχυρὴ γιὰ νὰ περιφρουρήσει τὴν
ἱερατικὴ ἰδιότητα τῶν ψαλτῶν. Ἔτσι σιγὰ-σιγὰ
αὐτή, καθόσον δὲν ἀπαιτεῖται χειροθεσία, στὴν
πραγματικότητα λησμονήθηκε, ὅπως καὶ τῶν
ὑπολοίπων κατώτερων κληρικῶν (πλὴν τοῦ
ὑποδιακόνου, ὁ ὁποῖος μέχρι καὶ τὶς μέρες μας
χειροθετεῖται ἔστωκαὶ τυπικά, ὡς μίαἀναγκαία
βαθμίδα πρὶν ἀπὸ τὴ χειροτονία τοῦ διακόνου
καί τοῧ ἀναγνώστη).
Ἐφόσον ἡ κανονικὴ τάξη ἐπιτάσσει τὴ χει-
ροθεσία τῶν ψαλτῶν, τότε ποιὰ μπορεῖ νὰ εἶναι
ἡ σχέση τῆς γυναίκας μὲ ἕνα βαθμὸ ἱερωσύνης,
23
Γ. ΡΑΛΛΗ - Μ. ΠΟΤΛΗ, Σύνταγμα τῶν θείων καὶ ἱερῶν
κανόνων, τ. Γ΄, σ. 184.
24
Ὁ Ζωναρᾶς χαρακτηριστικὰ λέει: «Εὐταξίαν βούλονται
οἱ τῆς συνόδου ἐν ταῖς ἐκκλησίαις φυλάττεσθαι· διὸ καὶ
μὴ δεῖν εἶπον ψάλλειν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις τὸν βουλόμε-
νον, ἀλλὰ τοὺς ψάλτας τοὺς κανονικούς, τοὺς ἐν κλήρῳ
δηλαδὴ τεταγμένους, τοὺς ἐν ἑκάστῃ ἐκκλησίᾳ κεχειρο-
τονημένους, τοὺς ἀπὸ διφθέρας ψάλλοντας». Γ. ΡΑΛΛΗ
- Μ. ΠΟΤΛΗ, ὅπ.π.
25
Ὅπ.π.
26
Α. Σ. ΚΟΡΑΚΙΔΗ, Ἡμουσικὴἀξίατῆς γυναικείαςφωνῆς
καὶ ἡ συμμετοχή της στὴν ἐκκλησιαστικὴ μελωδία, Ἀθή-
να 2004, σ. 51.
27
ΣΠ. ΤΡΩΙΑΝΟΥ, Οἱ μικτοὶ γάμοι κατὰτοὺς ἱεροὺς κανό-
νας, Ἐκκλησιαστικὸς Φάρος 62-64 (1980-1982) 115-127,
ἐδῶ σ. 117 [= Kanon, VΙ (1983) 92-101 στὰ γερμανικά].
28
Δ. ΤΣΑΜΗ, Τὸ γεροντικὸν τοῦ Σινᾶ, Θεσσαλονίκη
2000, σ. 462. Τὸ κείμενο τοῦ Λειμωναρίου καταχωρίζε-
ται στὸν 29ο λόγο τῶν Ἑρμηνειῶν τῶν ἐντολῶν τοῦ Κυ-
ρίου τοῦ Νίκωνος Μαυρορείτη. Δημοσιεύθηκε ἀπὸ τὴν
AUGUSTALONGO, Il testo intergrale della «Narrazione
degli Abati Giovanni e Sofronio» attraverso le «Ἑρμη-
νεῖαι» di Nicone, Revista di Studi Byzantini eNeoellinici,
t. 1/2 (1965-1966) 223-267. Γιὰ τὰ λειτουργικὰ στοιχεῖα
τῆς Διηγήσεως περὶ τοῦ ἀββᾶ Νείλου βλ. R. F. TAFT, Τhe
“βηματίκιον” in the 6/7th C. Narration of the Abbots
John and Sophronius (BHG NA 1438w). An exercise in
Comparative Liturgy, στὸCrossroad of Cultures. Studies
in Liturgy and Patristics in Honor of Gabriele Winkler,
ἐκδ. H.-J. FEULNER, ELENA VELKOVSKA καὶ R. F.
TAFT [OCA, 260], Ρώμη 2000, σσ. 675-692. Πρβλ. καὶ
Ἀπόκρισιν 1 τοῦ Νικολάου Κωνσταντινουπόλεως πρὸς
μοναχοὺς ἔξω τῆς πόλεως ἀσκουμένους, Γ. ΡΑΛΛΗ - Μ.
ΠΟΤΛΗ, ὅπ.π., τ. Δ΄, σσ. 417-418.
