86
Eνατενίσεις
Η έρευνα που ακολούθησε μου υπέδειξε ένα
ελλαδικό παράλληλο, το όνομα
Ἡπόληβος
ενός μι-
κρού ελληνικού νησιού που βρίσκεται πολύ κοντά
στη νήσο Κίμωλο ή Argentiera κατά τη φραγκική
της ονομασία. Το όνομα
Ἡπόληβος
δεν παραδίδε-
ται από την αρχαιότητα και φαίνεται ότι προέρχε-
ται από έναν παλιότερο τύπο
Πόλημος
(βλ. αμέσως
παρακάτω). Το νησί
Ἡπόληβος
παραδίδεται από
τον γεωγράφο Πτολεμαίο 3, 15, 28 [βλ. και Pape
W.-Benseler E.G.,
Wörterbuch der griechischen
Eigennamen,
Braunschweig 1911, τόμ 2, σ. 1221] ως
Πολύαιγος, νησί ακατοίκητο κατά τον Πτολεμαίο,
που η νεώτερη έρευνα ταύτισε τελικά με την
Ἡπό-
ληβον
(και όχι με την
Ἀντίμηλον
, που αποτελούσε
μια δεύτερη δυνατότητα ταύτισης) [Ι. Κ. Βογιατζί-
δου, «Κίμωλος, Ιστορικαί έρευναι περί της νήσου»,
Αθηνά 35 (1924), σσ. 67-79].
Η σημερινή λόγια ονομασία του νησιού είναι
Πόληβος
, η αρχαιότερη όμως είναι
Πόληνος
και
Πόλημος
. Ο Βογιατζίδης [ό.π., σ. 74] μας πληρο-
φορεί ότι ο παλιότερος Ευρωπαίος γεωγράφος
Buondelmonti ονομάζει την Πολύαιγο Polimio (και
σημειώνει ότι δεν κατοικήθηκε ποτέ), ο νησιογρά-
φος Bordoni την ονομάζει Polino, o Porcacchi το
1576 Polinno, ο κοσμογράφος Coronelli την αναφέ-
ρει ως Polina ή Polino. Όλα αυτά τα ονόματα των
ξένων επισκεπτών των Κυκλάδων ταυτίζονται
με το ελληνικό
Πόληνος
, όπως σωστά παρατηρεί
ο Βογιατζίδης. Συνεπώς καταλήγει ο Βογιατζί-
δης ότι για το νησάκι έχουμε από τα μεσαιωνικά
χρόνια και εξής τρεις ονομασίες:
Πόλημος, Πόλη-
νος και Πόληβος
. Συνδέει λοιπόν ο Βογιατζίδης τα
τρία αυτά ονόματα με την ελληνική λέξη
ὑπολή-
νιον
‘λάκκος στον οποίο εκρέει το γλεύκος από τον
ληνό’ και υποδεικνύει και άλλους διαλεκτικούς
τύπους της ίδιας λέξης:
πολήνι
(Θράκη, Σάμος και
αλλού),
πολήμι
(Μακεδονία, Πελοπόννησος, Σκύ-
ρος, Λέσβος, Χίος, Νάξος),
πολέμι
(Ικαρία, Σύρος),
πολήβι
(Σίκινος, Σίφνος και αλλού). Από τους τύ-
πους αυτούς το πολέμι αποτελεί προφανώς το προ-
σηγορικό όνομα από το οποίο προήλθε το
Πολέμι
της Κύπρου.
Ένα παράλληλο τοπωνύμιο
Πολήμιν
είχε
εντοπίσει ο Βογιατζίδης σε μια μελέτη του για την
Αμοργό [Αμοργός, ιστορικαί έρευναι περί της νή-
σου, Αθήνα 1916], που παλιότερα παρήγε εξαιρετι-
κό κρασί. Σωστά υποθέτει στη συνέχεια ο Βογια-
τζίδης ότι η περιοχή του νησιού Πολύαιγος που
είχε το υπολήνιο ονομάστηκε αρχικά πολήνι, ονο-
μασία που επεκτάθηκε και περιέλαβε ολόκληρο το
νησί. Ως προς τη γλωσσική εξέλιξη
πολήνι > Πό-
ληνος
προσάγει ο Βογιατζίδης ανάλογους σχηματι-
σμούς (που αντλεί από τον Γ. Χατζιδάκι, ΜΝΕ):
το
καστέλι > ο κάστελος, το κεφάλι > ο κέφαλος
κ.λπ.
Ως προς το αρχικό
Ἡ του Ἡπόληβος
επικαλείται
τη συμπροφορά
ἡ Πόληβος > τῆς Ἡπολήβου
, όπως
στον Ερωτόκριτο Β 1785
των οιδυό
, κυπριακό της
ηστράτας
κλπ.
Ο τύπος
Πόληβος
, παρατηρεί ο Βογιατζίδης,
είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης του χειλικού
μ
στο επίσης χειλικό
β
, γνωστό φαινόμενο στις νο-
τιοσποραδικές διαλέκτους. Η αλλαγή
Πόλημος >
Πόληβος
συντελέστηκε στην Κίμωλο κατά τον
Βογιατζίδη, πράγμα που επιβεβαιώνει την τοπι-
κή παράδοση, σύμφωνα με την οποία Σίφνιοι, στο
γλωσσικό ιδίωμα των οποίων επίσης μαρτυρείται η
εξέλιξη
μ > β
, μετανάστευσαν κάποτε σε νεώτερη
περίοδο στηνΚίμωλο. Βασιζόμενος στη συνέχεια ο
Βογιατζίδης στον τύπο
Πόληβος
, που αποτελεί γι’
αυτόν terminum post quem για τον καθορισμό της
εγκατάστασης Σιφνίων στην Κίμωλο, επιχειρεί να
προσδιορίσει ακριβέστερα τον χρόνο της μετεγκα-
τάστασης Σιφνίων στην Κίμωλο, πράγμα που δεν
χρειάζεται να παρακολουθήσει το παρόν άρθρο.
Συνεπώς και το συνηθισμένο κυπριακό επώ-
νυμο
Πολεμίτης
δηλώνει τον καταγόμενο από το
κυπριακό οικωνύμιο
Πολέμι
. Είναι πολύ πιθανόν
και το γνωστό ελλαδικό επώνυμο
Πολέμης
(πβ. τον
Νεοέλληνα ποιητή
Ιωάννη Πολέμη
) να είναι πατρι-
δωνυμικό ενός τόπου
Πολέμι
, χρειάζεται όμως μια
ειδικότερη έρευνα για το ζήτημα αυτό.
■
