Eνατενίσεις
91
τῶν παρθένων, δηλ. τῶν ἀφιερωμένων γυναικῶν
(μοναζουσῶν καὶ μή), οἱ ὁποῖες δὲν ἔψαλλαν
μόνο στοὺς μοναστηριακοὺς ναοὺς ἀλλὰ καὶ σὲ
ἐνοριακούς. ΣυγκεκριμέναὁἅγιοςἘφραὶμὁΣύ-
ρος ὀργάνωσε γυναικείους χοροὺς στὴν Ἔδεσ-
σα, τοὺς ὁποίους μάλιστα καὶ διηύθυνε
12
. Ὡς
ὑπέρμαχος τῶν δογματικῶν ἀποφάσεων τῆς Α΄
Οἰκουμενικῆς συνόδου, ἀπέβλεπε μὲ τὴν ψαλ-
μωδία τῶν δογματικῶν ὕμνων, ποὺ ὁ ἴδιος συνέ-
θεσε, νὰ ἐμπνεύσει καὶ στὶς εὐλαβεῖς ὀρθόδοξες
γυναῖκες τὴν πίστη τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας
13
.
Ἡ διάκονος Πουπλία (μνήμη 9 Ὀκτωβρίου), μη-
τέρα κάποιου ἐπισκόπου Ἰωάννη ἐπὶ τῆς βασι-
λείας Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτη (361-363), δια-
τηροῦσε στὸν πατριαρχικὸ ναὸ τῆς Ἀντιόχειας
χοροὺς παρθένων, τῶν ὁποίων τὴν ἐκγύμναση
εἶχε ἀναλάβει. Ἔψαλλαν, μάλιστα, ἀντιμαχόμε-
νες στὴν πολιτικὴ τοῦ αὐτοκράτορα, ἀντιειδω-
λολατρικοὺς ὕμνους
14
.
Ἀσφαλῶς, ἐὰν ἡ ψαλμωδία καθίστατο
ἀφορμὴ σκανδαλισμοῦ, ἰδίως τῶν μοναχῶν, ἡ
προτροπὴ ἦταν νὰ ἀποφεύγεται ἡ αἰτία ποὺ
γεννᾶ τὸν πειρασμό. Εἶναι χαρακτηριστικός, ἐν
προκειμένῳ, καὶ ὁ τίτλος τοῦ 18ου λόγου τοῦ
Πανδέκτη τοῦ μοναχοῦ Ἀντιόχου:
«Περὶ τοῦ μὴ
ἐνδελεχίζειν ψαλλούσαις γυναιξίν»
. Οἱ μοναχοὶ
ὄφειλαν νὰ εἶναι ἰδιαίτερα προσεκτικοὶ στὶς
ἐπαφές τους μὲ τὶς μοναχές, μὴ ἐξαιρουμένης
καὶ τῆς ὥρας τῆς ψαλμωδίας ἀπὸ αὐτές. «Καὶ
τὸ ἐνδελεχίζειν ψαλλούσαις ἀσύμφορον ἡμῖν
ἐστιν, βλαπτομένων ἡμῶν ταῖς αὐτῶν συντυχί-
αις τῶν λεγομένων μοναστριῶν. Τὸ γὰρ ἴνδαλμα
τῆς ὄψεως τῶν γυναικῶν ἄρχεται κλονίζειν τὴν
καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἀποσπᾶν τὸν νοῦν
ἀπὸ τῆς ἡσυχίας ...»
15
. Ὅμως αὐτὲς ἦταν παραι-
νέσεις ποὺ εἶχαν ἄμεσους ἀποδέκτες τοὺς μο-
ναχούς. Στὴν ἐνορία τὰ πράγματα ἦταν κάπως
διαφορετικά.
Οἱ ἀφιερωμένες στὸν Θεὸ γυναῖκες, ὅπως
καὶ οἱ μονάζουσες, εἶχαν τὴ δυνατότητα ἐντὸς
μίας καθιερωμένης τάξης νὰ ψάλλουν κατὰ τὶς
ἀκολουθίες καὶ στοὺς κοσμικοὺς ναούς. Τοῦτο
συνάγεται ἀπὸ νομοθετικὴ ρύθμιση τοῦ αὐτο-
κράτορα Ἰουστινιανοῦ, ὁ ὁποῖος, στὸ πλαίσιο
τῆς γενικότερης φροντίδας του γιὰ τὸν κλῆρο
τῆς Ἁγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, πα-
ραχώρησε ἰδιαίτερα «σκηνώματα» (=κελλία)
καὶ γιὰ τὶς ψάλτριες τοῦ ναοῦ:
«δέδωκε δὲ καὶ
τῷ κλήρῳ κελλία εἰς τὰ πέριξ αὐτῷ (ἤτοι τῷ ναῷ
τῆς Ἁγίας Σοφίας) κατὰ τὴν τάξιν αὐτῶν· καὶ ταῖς
ᾀδούσαις σκηνώματα, δύο ἀσκητήρια»
16
. Ἡ ὕπαρ-
ξηγυναικῶν (παρθένωνἢὀρθότεραμοναζουσῶν
κατὰ πᾶσαν πιθανότητα) ποὺ ἔψαλλαν στὶς
ἀκολουθίες τῆς Ἁγίας Σοφίας ἐπιβεβαιώνεται
καὶ ἀπὸ τὴ μαρτυρία ὅτι ὁ Ἰουστινιανὸς
«ἐκλή-
ρωσεν ἱερεῖς τε καὶ ἕως ἐσχάτου τῶν ὑπουργού-
ντων τῷ ναῷ χιλιάδα μίαν· ᾀδούσας ρ΄, μεριζομένας
εἰς δύο ἑβδομάδας»
17
.
Ὁ ἴδιος αὐτοκράτορας μὲ τὴ Νεαρὰ 59 (11ης
ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἡ γυνὴ ἐν τῇ ψαλμωδίᾳ, Ἀθῆναι 1926,
σσ. 25-27 καὶ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ Χ. ΣΠΥΡΑΚΟΥ, Οἱ χοροὶ
ψαλτῶν κατὰ τὴ βυζαντινὴ παράδοση, ἐκδίδει ὁ ΓΡ. Θ.
ΣΤΑΘΗΣ, Ἀθήνα 2008, σσ. 184-185. Ἐπίσης βλ. ΦΙΛΟΘΕ-
ΟΥΠΡΟΙΚΟΝΗΣΟΥ, Ἡσυμμετοχὴ τῆς γυναικείας φωνῆς
ἐν τῷ Ψαλμῳδήματι, Ἰστανμποὺλ 1953. Γ. Σ. ΜΑΝΙΑΚΗ,
Οἱ γυναῖκες στὴ λατρεία. Ἡσυμμετοχὴ τῶν γυναικῶν στὴ
λατρεία καὶ ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας, Ἀθήνα 1993.
12
ΣΩΖΟΜΕΝΟΥ, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία Γ΄, 16, PG 67,
1689. Βλ. καὶ ΣΠΥΡΑΚΟΥ, ὅπ.π., σ. 185. Βλ. περισσότερα
στῆς ASHBROOK-HARVEY, ὅπ.π., σ. 47 ἑξ.
13
ASHBROOK-HARVEY, σσ. 47-48.
14
ΣΠΥΡΑΚΟΥ, σσ. 185-186. «Ἀλλὰ γεγονώτερον τὰς συ-
νήθεις ὑμνῳδίας μετὰ τῶν παρθένων ἔψαλλεν καὶ τοὺς
ψαλμοὺς ἐκείνους ἐπῇδεν, οἳ τῶν εἰδώλων τὴν ἀσθένειαν
κωμῳδοῦσιν καὶ μετὰ τοῦ Δαυὶδ ἔλεγεν· Τὰ εἴδωλα τῶν
ἐθνῶν …», Synaxarium CP, ἔκδ. H. DELEHAYE, Βρυξέλ-
λες 1902, στ. 123. Βλ. καὶ ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΥ, Ἐκκλησιαστικὴ
Ἱστορία, PG 82 1152 ἑξ., 1168 ἑξ. ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ, Ἐκκλησι-
αστικὴ Ἱστορία Γ΄ 18, PG67, 425. Μηνολόγιον Βασιλείου,
PG 117, 97C. Βλ. σχετικὰ Δ. ΚΑΚΛΑΜΑΝΟΥ, Μάρτυρες
καὶ ὁμολογητὲς τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἰουλιανοῦ, Θεσσαλονίκη
2007, σ. 293.
15
PG 89, 1484B. Ἡ ΑΙΚ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ὡς λόγους περιορι-
σμένου ἀριθμοῦ γυναικῶν ὑμνογράφων θεωρεῖ, πρῶτον,
τὴν ἀπαγόρευση νὰ ἀκούγεται ἡ γυναικεία φωνὴ στὴν
Ἐκκλησία (θέση ὅμως ποὺ ἀντικρούεται ἀπὸ τὶς παρατι-
θέμενες καὶ ἐδῶμαρτυρίες) καὶ δεύτερον, τὸ χαμηλὸ ἐπί-
πεδο μορφώσεως τῶν γυναικῶν, βλ. Ἡ γυναίκα στὴ μέση
βυζαντινὴ ἐποχή. Κοινωνικὰ πρότυπα καὶ καθημερινὸς
βίος στὰ ἁγιολογικὰ κείμενα, Ἀθήνα 2005, σ. 208.
16
Βλ. στῆς ΣΠΥΡΑΚΟΥ, ὅπ.π., σσ. 188-189. Βλ. καὶ ΕΥ.
ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ, Ἔκφρασις Ἁγίας Σοφίας, τ. Α΄, ἐν Ἀθή-
ναις 1907 (=Ἀθῆναι 1983), σσ. 66-67.
17
ΣΠΥΡΑΚΟΥ, ὅπ.π., σ. 189. ΕΥ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ, ὅπ.π.,
τ. Γ΄, ἐν Ἀθήναις 1909 (= Ἀθῆναι 1983), σ. 152. Ὁ ἴδιος
