94
Eνατενίσεις
ἔστω καὶ κατώτερο; Θὰ μποροῦσε ἡ Ἐκκλησία
νὰ χειροθετήσει ἢ νὰ χειροτονήσει γυναίκα,
μὲ τὸ δεδομένο μάλιστα ὅτι ὑπάρχει κανονικὴ
ἀπαγόρευση εἰσόδου τῶν γυναικῶν ἐντὸς τοῦ
θυσιαστηρίου (βλ. κανόνα 44 Λαοδικείας, πρβλ.
καὶ 69 τῆς Πενθέκτης, ὁ ὁποῖος ἐπεκτείνει τὴν
ἀπαγόρευση σὲ ὅλους τοὺς λαϊκούς);
Ὅ,τι σήμερα ἀντιλαμβανόμεθα ὡς παγιωμέ-
νη πράξη δὲν σημαίνει ὅτι αὐτὴ ἴσχυε καὶ πα-
λαιότερα. Ἡ λειτουργικὴ τάξη ὑπαγόταν στοὺς
νόμους τῆς ρευστότητος, δεχόμενη τὶς ἐπιρροὲς
τῶν ποικίλων τοπικῶν παραδόσεων, ὡσὰν τὴν
κοίτη ἑνὸς εὐρύχωρου ποταμοῦ ποὺ δέχεται
τὴ ροὴ τῶν ὑδάτων ἀπὸ ἑκατέρωθεν παραπο-
τάμους. Ἡ Ἐκκλησία ἀποδεχόταν τὴν ἐξέλιξη
ἢ τὴν ποικιλία τῆς λειτουργικῆς πράξεως, ἐφό-
σον δὲν προσβαλλόταν ἡ ἀπρόσκοπτη δοξο-
λογία τοῦ Θεοῦ. Ὕψωνε ὅμως τείχη καὶ ἔθετε
αὐστηροὺς κανόνες στὴν ἀντίθετη περίπτωση.
Ἡδιεύρυνση ἢ ἡ συστολὴ τῆς ποικιλίας τῶν λει-
τουργικῶν πράξεων καθὼς καὶ ὁ ἔλεγχος αὐτῶν
παρατηρεῖται καὶ στὸ θέμα τῆς χειροτονίας τῶν
γυναικῶν (διακονισσῶν).
Ὅπως εἶναι ἀπὸ πολλὲς πηγὲς γνωστόν, οἱ
διακόνισσες χειροτονοῦνταν ὅπως ἀκριβῶς καὶ
οἱ διάκονοι. Ἡ ὑποψήφια στεκόταν στὴ σολέα
πρὸ τῶν ἁγίων θυρῶν σκεπασμένη μὲ μαφόριο.
Ἀπὸ τὴ σολέα προσαγόταν στὴν Ἁγία Τράπεζα,
ὅπου ὁ ἐπίσκοπος τὴ χειροτονοῦσε μὲ ἐπίθεση
τῶν χειρῶν, ἀπαγγέλλοντας ὄχι μίαν εὐχή, ὅπως
στὶς χειροθεσίες τῶν κατωτέρων κληρικῶν,
ἀλλὰ δύο εὐχές, ποὺ συνιστᾶ γνώρισμα τῶν χει-
ροτονιῶν τῶν ἀνωτέρων κληρικῶν. Κατὰ τὴ χει-
ροτονία ὁ ἐπίσκοπος, ἔχοντας τὰ χέρια ἐπὶ τῆς
κεφαλῆς τῆς διακονίσσης, ἐκφωνοῦσε
«Ἡ θεία
χάρις ἡ τὰ ἀσθενῆ θεραπεύουσα ...»
, ἐπίσης γνώ-
ρισματῆς τάξεως τῶν χειροτονιῶν τῶνἀνωτέρων
κληρικῶν. Ἡ διακόνισσα περιεβάλλετο, ὅπως
καὶ ὁ διάκονος, τὸ διακονικὸ ὡράριο, φέρουσα
ὅμως τοῦτο «ὑποκάτωθεν τοῦ μαφορίου», μὲ τὶς
δύο ἄκρες αὐτοῦ μπροστά. Κατὰ τὴν ὥρα τῆς θ.
κοινωνίας, ἡ διακόνισσα κοινωνεῖ, ὅπως ὁ διά-
κονος, παίρνοντας τὸ ἅγιο ποτήριο ἀπὸ τὰ χέ-
ρια τοῦ ἀρχιερέα, ἀλλὰ «οὐδενὶ μεταδίδωσι» τὴ
θ. κοινωνία, ἀλλὰ «ἐπιτίθησι αὐτὸ (τὸ ποτήριον)
τῇ ἁγίᾳ τραπέζῃ»
29
.
Ὁ μοναχὸς Νίκων τοῦ Μαύρου Ὄρους (±
1025-ἀρχὲς 12ου αἰ.) ἀντίθετα ἀναφέρει κανο-
νικὴ διάταξη ποὺ προστέθηκε στὴν ὕλη νομο-
κάνονα, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία οἱ διακόνισσες
εἰσέρχονταν ἐντὸς τοῦ ἱ. βήματος καὶ στὴ συνέ-
χεια λάμβαναν τὸ ἅγιο ποτήριο γιὰ νὰ κοινωνή-
σουν τὶς γυναῖκες
30
.
29
ΕΥΑΓ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ, Ὁ θεσμὸς τῶν διακονισσῶν κατὰ
τὴν ὀρθόδοξον παράδοσιν καὶ τὸν ἅγιον Νεκτάριον,
Ὁ γυνακεῖος μοναχισμὸς καὶ ὁ ἅγιος Νεκτάριος. Πρα-
κτικὰ διορθοδόξου μοναστικοῦ συνεδρίου ἐπὶ τῇ ἑκα-
τονπεντηκονταετηρίδι (1846-1996) ἀπὸ τῆς γεννήσεως
τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (Αἴγινα 9-11 Σεπτεμβρίου 1996),
Ἀθῆναι 1998, σ. 222-223. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Ἡ «χειροτονία» ἢ
«χειροθεσία» τῶν διακονισσῶν, Ἀθῆναι 1954, ὅπου καὶ
περισσότερα στοιχεῖα περὶ τοῦ θεσμοῦ. Ἡ τάξη χειρο-
τονίας τῶν διακονισσῶν καταγράφεται στὶς ἔντυπες καὶ
χειρόγραφες πηγές: π.χ. βλ. τὰ χφφ Βαρβερινὸ 336, Σινᾶ
956, Parisinus 213, Ξενοφῶντος Ἁγίου Ὄρους 163. Βλ.
καὶ R. F. TAFT, Women at Church in Byzantium. Where,
When – andWhy?, DOP 52 (1998) 64 ἑξ.
30
«Ὅτιπερὶ τοῦμὴεἰσέρχεσθαι γυναῖκας ἐντῷθυσιαστη-
ρίῳ πλείονα νομοκάνονα ἐνέτυχα ἔνθεσμα, καὶ ἀρχαῖα
καὶ νέα, καὶ οὐδαμοῦ εὕρηνται παρὰ τὸν θεῖον κανόνα,
ὃν προεγράψαμεν τῆς ἐν Λαοδικείᾳ ἁγίας συνόδου …
Ἀλλὰ ηὗρα μικρὸν βιβλίον καινούργην ἔχον προσθήκην
ταύτην καὶ λέγον οὕτως· Ὅτι οὐ δεῖ γυναῖκας ἐν τῷ θυσι-
αστηρίῳ εἰσέρχεσθαι παρ’ ἐκτὸς τῶν κανονικῶν. Περὶ δὲ
τὰς διακόνους ἔγραφεν εἰς αὐτό, ὅτι νὰ ἐνεργοῦν εἴς τινα
τὰ τῶν διακόνων καὶ νὰ κοινωνοῦν τὰς γυναῖκας. Εἶδες
πῶς πλανῶνται τινὲς ἀπὸ τὰς διεφθαλμένας βίβλους μὴ
φιλοπονοῦντες τὰς ἐνθέσμους καὶ ἀληθινὰς καὶ ἐκ Θεοῦ
διὰ τῶν ἁγίων πατέρων διδασκομένας βίβλους καὶ ἐκδι-
δομένας;». Ἐπιστολὴπρὸς τὸνἀββᾶν Ἰωάννηνπερὶ κοινω-
νίας ἐπισκόπων ἔξω ὄντων τῶν ἑαυτῶν θρόνων, χφ Σινᾶ
436 (441), φ. 175α. Στὸ κείμενο τοῦ Νίκωνος καταγράφε-
ται ἡ μετάβαση ἀπὸ τὴν ἀρχαιότερη πράξη σὲ αὐτὴ τῆς
ἐποχῆς του, ἡ ὁποία δὲν γνώριζε πλέον τὴν εἴσοδο τῶν
διακονισσῶν στὸ θυσιαστήριο. Γιὰ τὸν τρόπο μετάδοσης
τῆς θ. εὐχαριστίας βλ. τὴν ἐξαντλητικὴ μελέτη τοῦ R. F.
TAFT, A history of the Liturgy of st. Chrysostom. Volum
