104
Eνατενίσεις
ξύ της καθαρά Σωκρατικής κληρονομίας και της
προσωπικής σκέψης του Πλάτωνος. Δεν μπορού-
με να πούμε σε ποια ακριβή στιγμή ο Διδάσκαλος
αποσύρεται για ν’ αφήσει τη θέση στο μαθητή του.
Ας δούμε, παρόλες τις σχετικές δυσκολίες, τη
σημασία της συνάντησης των δύο αυτών κορυφαί-
ων της ελληνικής φιλοσοφίας. Η κληρονομιά που
άφησε στον Πλάτωνα το αριστοκρατικό του περι-
βάλλον και οι προδιαθέσεις του, κανονικά θα έπρε-
πε να τον οδηγήσουν στο ιδεώδες του πέμπτου αι-
ώνα, δηλαδή στην πολιτική και στις αξίες της πό-
λης, στοιχεία που θεωρήθηκαν ως απαραίτητα για
την ολοκλήρωση του ανθρώπου.
Τα ωραία παιδιά του Αρίστωνος, Αδείμαντος
και Γλαύκων, οι αδελφοί του Πλάτωνος, από τη
θεία γενιά ενός επιφανούς ήρωα, όπως λέει η
Πολιτεία, είχαν την προδιάθεση να εξυψώσουν
το ιδεώδες του άστεως. Γι’ αυτό το σκοπό είναι
έτοιμοι να δώσουν τη ζωή τους και την περιουσία
τους, υπερασπίζοντας την υψηλή ιδέα της δικαι-
οσύνης, όπως θα ομολογήσει ο Αδείμαντος. Κι
όταν ο Πλάτων περιγράφει τους αδελφούς του ή
ομιλεί για τους νέους στους πρώτους του διαλό-
γους, δεν είναι τις δικές του εφηβικές αναμνήσεις
που θυμίζει;
Ο Πλάτων πολύ νωρίς είχε την αγάπη για
την πολιτική δράση.
Στην υπέροχη VII Επιστολή
του γραμμένη γύρω στα 353-352 π.Χ., όταν ήταν
75 χρονών, ο φιλόσοφος κάνει μια συγκινητική
εξομολόγηση για τα νεανικά του όνειρα. Γράφει
πως, όταν ήταν νέος, ένιωσε το ίδιο πράγμα που
νιώθουν πολλοί της ηλικίας του, δηλαδή, όταν θα
μεγάλωνε και θα ήταν κύριος του εαυτού του, θα
ήθελε να αφιερωθεί στην πολιτική.
Μια τέτοια επιτυχία ήταν πολύ φυσική, όπως
το είδαμε, για τα μέλη των αριστοκρατικών οικο-
γενειών. Οι γονείς τους είχαν τη φιλοδοξία να δώ-
σουν στα παιδιά τους την ευκαιρία για μια πολιτι-
κή σταδιοδρομία. Εύχονταν δηλαδή να τα κάνουν
μεταξύ των αρίστων, που σύμφωνα με την οικογε-
νειακή παράδοση θα ήταν υπεύθυνοι άνθρωποι,
ολοκληρωμένοι για τις υποθέσεις του κράτους.
Δεν έπρεπε τα παιδιά αυτά να ζήσουν χωρίς την
δόξα. ΟΠλάτων επιθυμούσε κι αυτός να γνωρίσει
το επίπεδο αυτό. Κι έτσι πλησίασε, όπως όλοι οι
νέοι της τάξης του, τον άνθρωπο που το επιφανές
αυτό περιβάλλον θεωρούσε τον κατ’ εξοχήν διδά-
σκαλο: το Σωκράτη.
Όταν λοιπόν το παιδί τέλειωσε τους κύκλους
του γραμματιστού, του κιθαριστού και του παι-
δοτρίβου και χρειαζόταν τις υπηρεσίες ενός σοφι-
στού για να ολοκληρώσει την κουλτούρα του, σ’
αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή μπορούμε να τοπο-
θετήσουμε την πρώτη συνάντηση του διδασκάλου
Σωκράτη και του μαθητού Πλάτωνος, γύρω στα
412 π.Χ.
Τα πολιτικά γεγονότα των Αθηνών θα προσέ-
διδαν σύντομα την ανάλογη σημασία στην συνά-
ντηση αυτή. Η τυραννία των τριάκοντα (404-403)
εγκαθίσταται στην Αθήνα. Ο Πλάτων είναι μόλις
24 χρόνων. Ο εξάδελφός του Κριτίας και ο θείος
τουΧαρμίδης, με τις ολιγαρχικές των πεποιθήσεις,
συνεργάζονται με το καθεστώς των τριάκοντα και
προκαλούν τον Πλάτωνα να συμμετάσχει στην
κυβέρνηση. Ο τελευταίος όμως δείχνει πόσο φρό-
νιμος ήταν και περιμένει την εξέλιξη των γεγονό-
των. Ηπροσφορά είναι γοητευτική. Από σύνεση ο
Πλάτων αρνείται την πρόταση. Οι υπερβασίες των
τυράννων τον απομακρύνουν από οποιαδήποτε
πολιτική δραστηριότητα. Το ίδιο συμβαίνει και με
το Σωκράτη.
Και σε μια δεύτερη ευκαιρία που θα εμφανιστεί
και πάλι θαφανεί η δύναμη του χαρακτήρα του. Οι
τύραννοι εκδιώχτηκαν και κηρύχθηκε αμνηστία.
Η δημοκρατία ξαναγεννιέται και θριαμβεύει ορι-
στικά. Τότε ο Πλάτων σκέφτεται να ανακατευθεί
στα κοινά. Ο διδάσκαλός του Σωκράτης όμως κα-
τηγορείται και καταδικάζεται. Κατά κάποιον τρό-
πο οι υπερβολές της δημοκρατίας ευθύνονται για
το θάνατο του Σωκράτη, το 399 π.Χ. Η καταδίκη
αυτή καταδίκασε ταυτόχρονα και τον Πλάτωνα
στην «ορθήν φιλοσοφίαν». Θα παραμείνει φυσικά
ένας πολιτικός άνδρας, ωστόσο αποκλειστικά απα-
σχολημένος με το θεμελιώδες ερώτημα: πώς είναι
δυνατό να κυβερνηθεί η πολιτεία χωρίς να γνωρί-
ζομε προηγουμένως την αληθινή φύση της δικαι-
οσύνης;
Οι αναστατώσεις της εποχής του Πλάτωνος, η
διαφθορά και η αδικία των καθεστώτων, εξανάγκα-
σαν τον Αθηναίο φιλόσοφο να στραφεί προς την
φιλοσοφία. Το καθεστώς των τριάκοντα τυράννων
με την εγκληματική συμπεριφορά και σκληρότη-
τά του ήταν η πρώτη φοβερή απογοήτευση του νε-
αρού φιλοσόφου. Τo εξομολογείται στο τέλος της
ζωής του, στη γνωστή VII Επιστολή του. Παρόλη
τη μετριοπάθεια του διαδεχθέντος τους τριάκοντα
δημοκρατικού καθεστώτος, είδε τον φίλο του, τον
«πρεσβύτερον Σωκράτην», να σύρεται στα δικα-
στήρια και να καταδικάζεται με την κατηγορία
της ασέβειας, ο πιο ευσεβής και ο πιο δίκαιος της
εποχής του. Ηδεύτερη αυτή απογοήτευση και η δι-
απίστωση της φθοράς των γύρω του καθεστώτων
