Eνατενίσεις
109
στές. ΟΣωκρατικός λόγος δεν έχει καμιά σχέση με
τη σοφιστική «επίδειξη». Στον Πλάτωνα είναι μό-
νιμη η αντίθεση μεταξύ των ατέλειωτων σοφιστι-
κών διαλέξεων και της Σωκρατικής συνομιλίας.
Αν δούμε πώς είναι γραμμένος ο Πρωταγόρας και
ο Γοργίας, αμέσως θα καταλάβομε την διαφορά με-
ταξύ του σοφιστικού και του Σωκρατικού λόγου.
«Όταν τους θέτομε μια ακόμη ερώτηση, μοιάζουν
με βιβλία που δεν μπορούν ούτε ν’ απαντήσουν
ούτε να ερωτήσουν... η παραμικρότερη ερώτηση
τους κάνει νααναπτύσσουν έναχωρίς τέρμαλόγο»,
λέγει για τους σοφιστές.
Εκείνο που ενδιαφέρει το Σωκράτη δεν είναι
η νίκη σε επιχειρήματα, αλλά η αποκάλυψη της
αλήθειας. Έτσι άλλωστε αντιλαμβάνεται το έργο
που η Πυθία του επέβαλε ως αποστολή του Απόλ-
λωνος. Γι’ αυτό ερωτά, σύμφωνα με τη σκέψη του
ΚυρίουτωνΔελφών, όποιον εμφανίζεταιως σοφός.
Κι όταν τουφαίνεται ότι δεν είναι, για να αποδώσει
το δίκαιο στο Θεό, φέρνει στο φως την άγνοιά του.
Περνά, συνεχίζει η
Απολογία
, όλον του το χρόνο
στην εκπλήρωση αυτής της αποστολής, ώστε δεν
του μένει καιρός ν’ ασχοληθεί ούτε με τις δικές
του, άλλ’ ούτε και με τις υποθέσεις της πόλης του.
Έτσι παρέμεινε στη μεγαλύτερη φτώχεια, γιατί
ακριβώς μπήκε στην υπηρεσία του Θεού.
Η θεία αποστολή του Σωκράτη
Η θεία αποστολή του Σωκράτη άρχισε την
ημέρα που έμαθε την απάντηση της Πυθίας στην
ερώτηση του Χαιρεφώντος, αν υπάρχει άνθρωπος
πιο σοφός από τον ίδιο. Η Πυθία διαβεβαιώνει ότι
ο Σωκράτης είναι πράγματι ο σοφότερος μεταξύ
των ανθρώπων. Ο σοφός άρχισε τότε να διερωτά-
ται για το κρυμμένο νόημα του θείου χρησμού.
Έτσι αρχίζει να ερωτά όσους πίστευαν τον εαυτό
τους σοφό, αποδεικνύοντας την άγνοιά τους, γιατί
τη μερική γνώση που κατείχαν, την καθολίκευαν
κι έκρυβαν με το μερικό το σύνολο της Αλήθειας.
Τούτο στοίχισε, καθώς μας το ομολογεί η Πλατω-
νική
Απολογία
, πολλές εχθρότητες στο διδάσκαλο.
Όμως όΣωκράτης ζητούσε να επαληθεύσει το θείο
λόγο για το πρόσωπό του. Η έρευνα τον οδήγησε
στο συμπέρασμα, ότι, αν είχε κάποια γνώση, αυτή
ήταν η συνείδηση της άγνοιάς του. Τούτη ήταν η
κατάληξη της επίσκεψής του σ’ όσους ισχυρίζο-
νταν πως ήσαν γνώστες και σοφοί. Η επαλήθευση
έγινε μεταξύ όλων των κατηγοριών ανθρώπων,
πολιτικών, ποιητών, τεχνικών κ.λπ.
Η
αποστολή
λοιπόν του Σωκράτη συνίστατο
στο να πείσει τους συμπολίτες του για την άγνοιά
τους, ώστε ν’ ασχοληθούν και να φροντίσουν τον
εαυτό τους, αναγνωρίζοντας την ύπαρξη και την
πραγματικότητα της ψυχής των. Τούτο ήταν το
νόημα του Δελφικού γνωμικού — «Γνώθι σ’ αυ-
τόν» - που ασκούσε καθημερινά ο αθηναίος Διδά-
σκαλος. Η υπόμνηση στον άνθρωπο να φροντίσει
τον εαυτό του, αυτή ήταν η Σωκρατική αποστο-
λή, θα πει στον Αλκιβιάδη: «αν θέλεις να δράσεις,
άρχισε πρώτα να μαθαίνεις και πάνω από όλα, να
γνωρίζεις ποιός είσαι, γνωρίζοντας την ψυχή σου
και τις μόνιμες αρχές της ηθικής πράξης». Τούτο
σημαίνει ότι ο σοφός θέλει να κρατήσει τον άνθρω-
πο σε επαγρύπνηση και προπαντός να τον διαφυ-
λάξει από την ευκολία και την στιγμιαία επιτυχία.
Στην προσπάθειά του για το καθολικό και το μόνι-
μο ελέγχει και δέχεται να ελεχθεί από τους άλλους,
φτάνει να νικήσει η αλήθεια.
Ο Σωκράτης εκθέτοντας με ποιο τρόπο αντι-
λαμβάνεται την άσκηση της φιλοσοφίας και το
ρόλο της μέσα στην πόλη, συγκρίνει τον εαυτό του
με αλογόμυγα (μύωψ) που σπρώχνει και τσιμπά
τους ανθρώπους στηναναζήτησητου εαυτούτους.
Και πράγματι αυτός ήταν ολόκληρος ο φιλοσοφι-
κός βίος του αθηναίου Διδασκάλου. Μια διαρκής
υποταγή στη θεία εντολή και μια αδιάλειπτη πα-
ραίνεση προς τους συμπολίτες του να ασχοληθούν
με τα πράγματα της ψυχής τους και την αρετή. Με
τη φιλοσοφική αυτή στάση και πράξη είναι διαπο-
τισμένη η Πλατωνική Απολογία. Ο Σωκρατικός
έλεγχος γίνεται αποτελεσματικός στο διάλογο,
αλλά είναι και η μέθοδος προς την παιδεία και τη
γνώση, που είναι η αρετή. Μόνο με την αυτογνω-
σία επιτυγχάνεται η νίκη κατά του κακού. Το θείο
δαιμόνιο τότε εμφανίζεται ως το αποτρεπτικό ση-
μείο από κάθε παρέκκλιση από τον δρόμο της αρε-
τής. Μας είναι δε γνωστός ο ρόλος του περίφημου
Σωκρατικού δαιμονίου, της εσωτερικής εκείνης
φωνής, που ανάγει την επιστήμη της διάκρισης
του καλού και του κακού στην περιωπή της θείας
ομιλίας και προστασίας. Αλλ’ ο Σωκράτης, δεν αρ-
κείτο στη μόνη γνώση του καλού. Πήγαινε πολύ
πιο μακρυά. Προσέδιδε στη γνώση του καλού τη
δύναμη και τη θέληση της ίδιας της άσκησής του.
Ήταν αρκετή η γνώση του καλού για να αφυπνι-
σθεί αυτόματα και η θέληση της εφαρμογής του.
Έτσι δικαιολογείται η βασική Σωκρατική θέση,
ότι η γνώση είναι η πηγή του καλού και η άγνοια η
αιτία του κακού. Η ταυτότητα γνώσης και αρετής,
αλήθειας και καλού είναι ο ακρογωνιαίος λίθος
του Σωκρατισμού. «Σωκράτης ουν λόγους τας αρε-
τάς ώετο είναι επιστήμας γαρ είναι πάσας», λέγει ο
Αριστοτέλης.
