108
Eνατενίσεις
Το «γνώθι σ’ αυτόν»
Στο παιγνίδι αυτό της ειρωνείας ο
Σωκράτης δεν επιδιώκει μόνο να πεί-
σει το συνομιλητή του για τις αλήθειες
του, αλλά να τον μεταστρέψει, μετα-
πείθοντάς τον να εγκαταλείψει όλες
τις εσφαλμένες και ψευδείς ιδέες του. Ο
Σωκράτης επιδιώκει να θεραπεύσει την
ψυχή από το κακό της άγνοιας μέσω της
διαλεκτικής. Ο Σωκρατικός λόγος είναι
μία συνεχής άρνηση για κάθε καταφα-
τικό ισχυρισμό. Ο Αθηναίος σοφός δεν
δέχεται ν’ απολυτοποιήσει το σχετικό
ούτε να σχετικοποιήσει το απόλυτο. Τα
πράγματα είναι όπως είναι, αν κρατού-
με την ορθή στάση απέναντί των, αν
γνωρίζομε πώς να τα μεταφέρομε στις
αρχές των.
Ωστόσο για το Σωκράτη υπάρχει
μια θετικότητα του κακού, αφού η κα-
κία δεν είναι εκδήλωση εσκεμμένης
εκλογής στη θέση του καλού, αλλά το
αποτέλεσμα της άγνοιας του Αληθινού,
σύμφωνα με την περίφημη Σωκρατική
έκφραση, «ουδείς εκών κακός». Ο φιλό-
σοφος δεν απογοητεύεται να βλέπει τον
Καλλικλή - τον άνθρωπο της άρνησης
- να τον συνοδεύει «εκεί όπου θα βρει την ευτυχία
κατά την διάρκεια της ζωής και μετά τον θάνατο,
όπως ο λόγος το δείχνει». Γι’ αυτή όμως την επίτευ-
ξη χρειάζεται ο Καλλικλής να υπερβεί τα εμπόδια
της κακίας και της άγνοιας.
Η έλλειψη αυτογνωσίας και αυτοκριτικής,
που δείχνουν την ίδια στιγμή την έλλειψη της
γνωστής ειρωνείας, είναι οι λόγοι της αποτυχί-
ας κάθε παράφρονος και παρά-λόγου ανθρώπου.
Έτσι οι ψευδο-επιστήμονες που ισχυρίζονται
αδιάκοπα πως κατέχουν την πιο σωστή και ακρι-
βή απάντηση παρουσιάζονται ως οι πιο δυνατοί σε
κάθε συζήτηση, όπως για παράδειγμα ο Θρασύμα-
χος και ο Καλλικλής. Αντίθετα ο Σωκράτης τίποτα
δεν βεβαιώνει ούτε ισχυρίζεται. Αναζητά τη στενή
συνεργασία του συνομιλητή του. Εδώ βρίσκεται
και όλη η δύναμή του.
Ο Σωκρατικός
και ο Σοφιστικός λόγος
Ο Σωκρατικός λόγος είναι κοινή αναζήτηση
δύο προσώπων: του νεαρού Χαρμίδη με το Σω-
κράτη ή του Σωκράτη με τον Αλκιβιάδη και τους
άλλους γνωστούς συνομιλητές του αθηναίου Δι-
δασκάλου. «Κοινή αν είναι σκεπτέον», λέγει στο
Χαρμίδη
. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο καθένας αισθάνε-
ται ελεύθερος σ’ ό,τι θα πει και σ’ ό,τι θ’ απαντήσει.
Ο Σωκράτης δεν εκβιάζει την απάντηση. Χρησιμο-
ποιεί το διάλογο, σαν καλός γιατρός που ήταν, για
να γεννήσει την αλήθεια.
Ο τρόπος αυτός διαφέρει από εκείνο των σο-
φιστών, του Προδίκου ή του Γοργία. Ο Σωκράτης
είναι πεπεισμένος για την ανάγκη συμμετοχής
στην αναζήτηση. Η από καθέδρας διδασκαλία τον
απωθεί, ως κάτι επικίνδυνο και άγονο («Κάλλιον
επίστασαι διαλέγεσθαι»).
Ο Σωκράτης, και κατά συνέπεια ο Πλάτων, εί-
ναι ένας διαλεκτικός. Οι έρευνες για τονΠολιτικό,
το Φιλόσοφο ή το Σοφιστή, δεν είναι παρά διαλε-
κτικές ασκήσεις. Τούτο βεβαιώνεται στον
Πολιτι-
κό
του Πλάτωνος. Δεν γίνεται η έρευνα από καθα-
ρό ενδιαφέρον για τον πολιτικό άνδρα, αλλά για το
«περί πάντα διαλεκτικωτέρους γίγνεσθαι» .
Έτσι ο λόγος είναι το κατ’ εξοχήν μέσο για
τη σύλληψη του πραγματικού. Ο λόγος όμως θα
πρέπει να καθοδηγείται με τον ορθότερο τρόπο. Γι’
αυτό βλέπομε το Σωκράτη να μην μπορεί να κάνει
μακρούς λόγους, όπως συμβαίνει με τους σοφι-
