Eνατενίσεις
111
παλαιοί σαμάνες, υποκείμενο σε ψυχοδιανοητικές
απουσίες! Από τη φυγή αυτή έξω από τον ασταθή
και υποκείμενο στη φθορά και αλλαγή κόσμο, ο
Πλάτων θα σκιαγραφήσει στο Θεαίτητο, το γνω-
στό πορτραίτο του φιλοσόφου.
Η μοναδικότητα
του Σωκρατικού μηνύματος
Η μοναδικότητα ενός φιλοσόφου, όπως ο Σω-
κράτης, φαίνεται ακόμη μια φορά στον έπαινο του
Αλκιβιάδη στο τέλος του
Συμποσίου
. ΟΑλκιβιάδης
αναζητά μεταξύ των μεγάλων μορφών του παρελ-
θόντος τον τόπο του ανδρός που θα μπορούσε να
εξομοιωθεί με τον Αθηναίο διδάσκαλο. Η αναζή-
τηση του Αλκιβιάδη είναι μάταιη, γιατί, όπως δι-
απιστώνει, ο Σωκράτης δεν μοιάζει με κανένα από
τους αρχαίους ούτε με κανένα από τους σύγχρο-
νους. Θα μπορούσε να συγκριθεί εύκολα ο Βρασί-
δας με τον Αχιλλέα, ο Περικλής με τον Νέστορα,
για ένα όμως τόσο πρωτότυπο άνθρωπο στα λόγια
και στις πράξεις είναι αδύνατο να βρεθεί ο όμοιος
του γι’ αυτό θα καταφύγει τελικά ο Αλκιβιάδης
στους Σατύρους και τους Σειληνούς, γιατί, όπως
λέγει, μόνο μ’ αυτούς μπορεί να παραλληλισθεί
τόσο στο πρόσωπο, όσο και στους λόγους. Τούτο
σημαίνει ότι ο Σωκράτης είναι μέλος της θείας συ-
νοδείας, ανήκε στην οικογένεια εκείνη που ξεπερ-
νά τα ανθρώπινα μέτρα. Μετέχει την ίδια στιγμή
στον ανθρώπινο και στο θείο κόσμο. Ο χαρακτή-
ρας της ριζικής αυτής καινοτομίας σ’ ό,τι αφορά τη
θέση του φιλοσόφου βρίσκεται στο γεγονός του
αναπροσανατολισμού της πνευματικής άσκησης,
το κύριο γνώρισμα της ιστορικής Σωκρατικής αλ-
λαγής. Πρώτος ο Σωκράτης άνοιξε το δρόμο προς
τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, δίνοντας
στον άνθρωπο μια εντελώς διαφορετική διάσταση,
με εκπληκτικές προοπτικές πνευματικής αναζή-
τησης και επακόλουθης δράσης.
Όταν οι ποιητές και οι άλλοι ηθικολόγοι κα-
λούσαν τον άνθρωπο να φροντίσει για την καλυτέ-
ρευση του εαυτού του, αρκούνταν να προσφέρουν
μερικά αποφθέγματα και παραδείγματα, όπως έκα-
ναν οι δραματουργοί με τη δημιουργία αντιπροσω-
πευτικών τύπων και προσώπων, αφήνοντας στον
καθένα την μέριμνα της αξιοποίησης και εκτίμη-
σής τους. Ο Σωκράτης όμως, αναλαμβάνοντας για
λογαριασμό του το μεγάλο Δελφικό γνωμικό, κα-
τόρθωσε να του δώσει την ουσιαστική του αξία,
ανάγοντάς το στο επίπεδο της μεθοδικής διδασκα-
λίας, η οποία οδηγεί σ’ ένα προνομιούχο είδος ζωής
δείχνοντας στον άνθρωπο το δρόμο προς τη σοφία
και τη δικαιοσύνη.
Ηρητορική και η σοφιστική πίστεψαν ότι βρή-
καν τον ίδιο δρόμο με την εκπόνηση της τεχνικής
της πειθούς, η οποία οδηγούσε στην πολιτική επι-
τυχία. Αν παραδεχτούμε όμως τον Πλάτωνα, εδώ
πρόκειται για αυταπάτη. Ο Ιππίας ισχυρίζεται ότι
γνωρίζει κι ότι μπορεί να καταφέρει τα πάντα. Ο
Γοργίας επαίρεται ότι κατέχει μια ακατανίκητη
τέχνη· με τη δύναμη του λόγου του έχει υπό τον
έλεγχό του όλες τις δυνάμεις. Η κριτική όμως εξέ-
ταση του Σωκράτη και των οπαδών του, που θέ-
τουν ως αρχή την Αλήθεια στην καθολικότητά
της, αποδεικνύει πως στην πραγματικότητα οι Σο-
φιστές είναι οι λιγότερο δυνατοί στον κόσμο, γιατί
συσσωρεύουν τόσα ψέματα, όσα και οι αλήθειες
που νομίζουν ότι ανακαλύπτουν. Χάνονται μέσα
στην πολλαπλότητα και πέφτουν στην παγίδα
του περαστικού και του φαινομενικού. Τα ίδια τα
πράγματα είναι κενά από το ουσιαστικό τους περι-
εχόμενο, γιατί ο άνθρωπος παραμένει δέσμιος της
επιφάνειας και του αισθητού. Η ρητορική δεινότη-
τα του Γοργία δεν έχει την ικανότητα της αντικει-
μενικοποίησης. Κατορθώνει μόνο να εκμεταλλευ-
τεί τις γελοιογραφίες της ανθρώπινης συμπεριφο-
ράς. Πρόκειται για κολακεία, ένα εμπειρισμό και
μια μονοτονία ξένη προς την τέχνη, όπως μας το
λέει ο Πλάτων στον
Γοργία
του.
Τι θα πούμε όμως για τον Αναξαγόρα και το
βιβλίο του, που με τόση ευχαρίστηση μελετούσε ο
