Eνατενίσεις
119
την κατ’ εξοχήν πρόκληση για τον σύγχρονο άν-
θρωπο. Μία πρόκληση ισχυρή, διότι δεν εναρμο-
νίζεται προς τις απαιτήσεις του κόσμου τούτου
εφόσον η ιστορία των ποικίλων ιδεολογικών,
κοινωνικοπολιτικών ή φιλοσοφικών κινημάτων
απέδειξε ότι ο τύπος του κοσμικού ανθρώπου είναι
εθισμένος σε στείρα επαναστατικότητα (καθώς η
δυναμική της εξαντλείται στα όρια του κτιστού),
θεωρώντας ότι η αναγέννηση του εαυτού του εξα-
ντλείται στην αμφισβήτηση ενός συστήματος ιδε-
ών (κάτι έξω από αυτόν) και την ενδεχόμενη αλλα-
γή του συστήματος αυτού.
Ωστόσο, όπως υπενθυμίζει ο συγγραφέας μας,
η ανάσταση αυτή επιτυγχάνεται με τρόπο εντελώς
αλλότριο προς τις αντιλήψεις της κοινωνίας μας,
εφόσονηδυναμικήτης (πάντοτεεκκλησιολογικώς
θεωρούμενη) έχει αφετηρία και τέλος της τις ανά-
γκες της ψυχής του ανθρώπου. Κύριο χαρακτηρι-
στικό της δηλαδή δεν είναι ο ακτιβισμός ως δράση
ή επεξεργασία νοησιαρχικών δεδομένων αλλά η
στροφή του ανθρώπου στον εαυτό του. Προϋπο-
τίθεται κατά ταύτα η αποδοχή του ανθρώπου ότι
το απτό είναι μη πραγματικό, απαιτείται η άρνη-
ση των ψευδαισθητικών προκλήσεων του κόσμου
και η θεώρησή της προοπτικής της υπάρξεώς του
μέσα από ένα νέο πρίσμα, αυτό της ανόθευτης πί-
στης των ξωχάρηδων της ζωής. Απαιτείται δηλαδή
η δοκιμασία του λογικού του και το πέρασμά του
στην κατάσταση της
ευλογημένης απλότητας της
διάνοιας
.
9
Ο αναστάσιμος αυτός σεισμός ανέτρεψε αίφ-
νης κάθε ορθολογική αξία του αρχαίου κόσμου
και πλέον
το να πιστεύης στον Χριστό θα πη να πα-
ραδίνεσαι ολότελα σ’ αυτόν, χωρίς δικό σου δικαίω-
μα, χωρίς αντιμίλημα, απερίεργα, «ως παιδίον, ως
νήπιον
10
»
. Αυτή είναι η
ευλογημένη απλότητα της
διάνοιας
. Να μην έχει ο άνθρωπος δικό του δικαί-
ωμα, δηλαδή απαίτηση προβολής του θελήματός
του (απολυτοποίηση του
ψέμματος
και του ίσκιου
στην πνευματική ζωή) ως γενεσιουργού αιτίας της
πλασματικής του εικόνας, αλλά να βιώνει την οδύ-
νη της αποκαθηλώσεώς της εικόνας αυτής. Αυτό,
κατά τον Φώτη Κόντογλου, σημαίνει ότι ο άνθρω-
πος ανήκει
«στα μωρά του κόσμου και τα εξουθενω-
μένα», που δεν τα θυμόντανε οι άλλοι πως υπάρχουν
στον κόσμο
11
.
Ο
μετασεισμικός
λοιπόν εσωτερικός άνθρωπος
είναι ο μωρός του κόσμου. Ωστόσο η κατά κόσμον
αδυναμία του καθίσταται κατά Θεόν ισχύς, διότι
η ισχύς αυτή δεν σχετίζεται με επιβολή εξουσίας
αλλά με ιλαρότητα πνεύματος. Είναι η ιλαρότητα
πουεκπέμπουνοι καθαρές διάνοιες, ιλαρότηταπου
ακυρώνει με την απερίτεχνη και νηπιώδη έκφρα-
σή της την τέχνη των ρητόρων. Είναι
το ανέσπερο
φως που ανατέλλει μέσα σε λιγοστές ψυχές, ας είναι
κ’ οι πιο απλές κ’ οι πιο καταφρονεμένες. Ίσια ίσια,
όσο πιο καταφρονεμένες είναι, τόσο περισσότερο κα-
ταυγάζουνται από τούτο το μυστικό φως
12
.
Όταν λοιπόν ο άνθρωπος καταυγάζεται από
αυτό το μυστικό, το ανέσπερο φως, σημαίνει ότι
έχει παραιτηθεί από τα
δικαιώματά
του, από τα
προσωπικά του θελήματα και επομένως κατακρη-
μνίζει κάθε τείχος που παρακώλυε την κοινωνία
με το φως της Δόξης του Θεού
13
. Κατ’ αυτόν τον
τρόπο, ο άνθρωπος αυτός, ζώντας την κοινωνία με
το μυστικό
φως
, απορρίπτει συγχρόνως κάθε ψευ-
δή εικόνα του εαυτού του, εικονογραφώντας με τις
αρετές του τη μόνη εικόνα υπέρ της οποίας μπο-
ρεί να καυχάται, δηλαδή αυτή επάνω στην οποία,
κατά την πρόοδο της πνευματικής του τελειώσε-
ως, ανακλάται το μυστικό αυτό
φως
του Θεού που
φωτίζει την αληθινή του πλέον εικόνα
14
.
■
7
Πρβλ. Πρβλ. «Φιλοσοφία δὲ ἡ σπουδή, καὶ τὸ ῥαγῆναι κόσμου
καὶ μετὰ Θεοῦ γενέσθαι, τοῖς κάτω τὰ ἄνῳ πραγματευόμενον
καὶ τοῖς ἀστάτοις καὶ ῥέουσι τὰ ἑστῶτα καὶ μένοντα κατακτώ-
μενον» (Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Λόγ. ΜΓ΄, Εἰς τὸν μέγαν Βασί-
λειονἘπιτάφιος 13, J. Bernardi, Gregoire deNazianze, Discours
42-43, SC 384, Paris 1992, σ.146,30 κ. ἑξ.).
8
Φ. Κόντογλου, ὅπ. π., σ. 39.
9
Στὸ ἴδιο, σ. 119 κ.εξ.
10
Στὸ ἴδιο, σ. 124.
11
Στὸ ἴδιο, σ. 39. Πρβλ. Α΄ Κορ. 1,27.
12
Στὸ ἴδιο, σ. 59.
13
«Τὸ θέλημα τεῖχός ἐστι χαλκοῦν ἀναμέσον ἀνθρώπου καὶ τοῦ
Θεοῦ» (Ἀποφθέγματα Πατέρων, Ἀββᾶς Ποιμὴν 54, PG 65, 333-
336).
14
«Ὅτε δὲ ἡμᾶς ἴδῃ ἐκ (ἐνν. ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ) πάσης προθέσε-
ως ἐπιθυμοῦντας τοῦ κάλλους τῆς ὁμοιώσεως καὶ ἑστῶτας γυ-
μνούς τε καὶ ἀπτοήτους εἰς τὸ ταύτης ἐργαστήριον, τότε, ἀρετῇ
τὴν ἀρετὴν ἐπανθίζουσα καὶ ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν τὸ τῆς ψυχῆς
εἶδος ἀναφέρουσα, τὸν χαρακτῆρα τῆς ὁμοιώσεως αὐτῇ πε-
ριποιεῖ» (Διαδόχου Φωτικής, Κεφάλαια γνωστικά, ΠΘ΄, Ed. de
Places, SC 5, Les editions du cerf, Paris 1955, σ. 148, 17 κ. ἑξ.).
