96
Eνατενίσεις
καὶ ἡ μακαρία Ματρῶνα, εἰ μὴ τὸν χρόνον ἐδέξατο
μαρτυροῦντα τὴν προαίρεσιν τῆς προσελθούσης
οὐ κατεδέχετο αὐτῇ δοῦναι σχῆμα …»
38
. Ἡμετάδο-
ση τοῦ σχήματος στὶς περιπτώσεις αὐτὲς ὅμως
ἦταν πράξη ποὺ δὲν εἶχε σχέση μὲ τὸ θυσιαστή-
ριο, δηλ. δὲν γινόταν συναφῶς μὲ τὴ θ. λειτουρ-
γία, καὶ μποροῦσε νὰ τελεσθεῖ ὁπουδήποτε, σὲ
ἕνα μοναστήρι ἢ σὲ ἕνα σπίτι, στὴν ἔρημο ἢ στὴν
πόλη, ἀπὸ μοναχὸ ἢ μοναχή.
Ἡἱερατικὴ ἰδιότητατῆςἡγουμένηςὅπωςκαὶ
τῆς διακόνισσας καὶ ἡ σύνδεσή τους μὲ τὸ θυσι-
αστήριο προϊόντος τοῦ χρόνου ἀτονοῦν. Εἶναι
χαρακτηριστικὴ ἡ 38
η
ἐρώτηση τοῦ Μάρκου
Ἀλεξανδρείας, ὁ ὁποῖος τὸν 12
ο
αἰώνα ζητοῦσε
νὰ μάθει ποιὸ ἦταν τὸ λειτούργημα τῶν διακο-
νισσῶν
(«Οἱ θεῖοι κανόνες μέμνηνται διακονισσῶν·
ζητοῦμεν οὖν μαθεῖν ποῖόν ἐστι τὸ τούτων λειτούρ-
γημα)
, γιὰ νὰ ἀπαντήσει ὁ Θεόδωρος Βαλσαμὼν
ὅτι
«Πάλαι ποτὲ καὶ τάγματα τῶν διακονισσῶν τοῖς
κανόσιν ἐπεγινώσκετο καὶ εἶχον καὶ αὗται βαθμὸν
ἐν τῷβήματι· ἡ δὲ τῶν ἐμμήνων κάκωσις τὴν ὑπηρε-
σίαν ταύτην ἐκ τοῦ θείου καὶ ἁγίου βήματος ἐξέωσε
(ὡσὰν τότε μόνο νὰ διαπιστώθηκε αὐτὴ ἡ φυ-
σιολογικὴ λειτουργία τοῦ γυναικείου σώματος,
χωρὶς μάλιστα ὁ Βαλσαμὼν νὰ λαμβάνει ὑπόψιν
τοὺς προγενέστερους σχετικοὺς κανόνες καὶ
νόμους, ποὺ ἀναφέρονται σὲ αὐτὸ τὸ γυναικεῖο
«πάθος»
39
, οἱ ὁποῖοι σημειωτέον δὲν κάνουν
ὁποιαδήποτε νύξη περὶ τῶν διακονισσῶν)
παρὰ
δὲ τῇ ἁγιωτάτῃ Ἐκκλησίᾳ τοῦ θρόνου τῶν Κωνστα-
ντινουπολιτῶν διακόνισσαι προχειρίζονται, μίαν
μὲν μετουσίαν μὴ ἔχουσαι ἐν τῷ βήματι, ἐκκλησιά-
ζουσαι δὲ τὰ πολλά, καὶ τὴν γυναικωνῖτιν ἐκκλησι-
αστικῶς διορθούμεναι»
40
.
Θὰ πρέπει νὰ ὑπογραμμισθεῖ περαιτέρω
ὅτι καὶ τὰ πολὺ μικρὰ κοριτσάκια, σύμφωνα μὲ
τὸν πατριάρχη Λουκᾶ Χρυσοβέργη, ἀποκλείο-
νταν ἀπὸ τὴν εἴσοδο στὸ ἱ. βῆμα, ἀκόμα καὶ σὲ
περίπτωση ἐξαιρετικῆς ἀνάγκης διακονίας τοῦ
λειτουργοῦ.
«Τὸ θῆλυ, ὁποίας ἂν εἴη ἡλικίας, τῆς
οἰκείας φύσεως ἐκστῆναι οὐ δύναται· ἐπεὶ οὖν κα-
θόλου ταῖς γυναιξί τε τῶνθείων ἀδύτων ἀποκέκλει-
σται, οὐκ εἰσελεύσεταί τις τούτων ἐντός, κἂν πάνυ
εἴη ἡλικίᾳ νεάζουσα· εἰ γὰρ τοῦτο δοίημεν, πολλὰ
τὰ ἄτοπα ἕψεται· τῶν μὲν γὰρ ἐν γάμῳ κωλύεσθαι,
ὑποπτευομένων διὰ τὸν γάμον αὐτῶν, καὶ εἰ τοῦτο,
ποῦ τὸ τίμιον αὐτοῦ καὶ τὸ τῆς κοίτης ἀμίαντον;
τῶν δὲ ἐν ἁγνείᾳ καὶ σωφροσύνῃ διὰ τὸ παρὰ ταύ-
τας ἀμφίβολον»
41
.
Αὐτὲς οἱ κατηγορηματικὲς καὶ ἀπόλυτες θέ-
σεις, ποὺ ἀνάγουν πλέον τὴν ἀπαγόρευση εἰσό-
δου στὸ θυσιαστήριο στὴ γυναικεία φύση, προ-
φανῶς δὲν ἴσχυαν, ὅπως εἴδαμε, παλαιότερα. Οἱ
λόγοι τῆς νέας στάσεως τῆςἘκκλησίας δὲν εἶναι
τοῦ παρόντος νὰ ἐξηγηθοῦν. Ἀσφαλῶς δὲν πρέ-
πει νὰ ἀγνοεῖται ἡ ἐπισήμανση τοῦ πατριάρχη
Λουκᾶ ὅτι μὲ τὴν εἴσοδο γυναικῶν ἀκόμα καὶ
κοριτσιῶν ἐντὸς τοῦ ἱ. βήματος «πολλὰ τὰ ἄτο-
πα ἕψεται».
* * *
ἩἘκκλησία, σὲ ἰδιαίτερεςπεριπτώσειςποὺ
εἶναι ἐπιβεβλημένη ἡ ἐφαρμογὴ τῶν κανόνων
οἰκονομίας, ὑπερβαίνει τὴν ἀκρίβεια, προκει-
μένου νὰ διασφαλίσει τὴ δυνατότητα σωτηρίας
τῶν πιστῶν. Εἶναι χαρακτηριστικὴ π.χ. ἡ ἄνεση
καὶ ἡ τόλμη ἐφαρμογῆς τῆς οἰκονομίας ποὺ ἐπι-
λέγει καὶ συνιστᾶ ὁ Μ. Φώτιος γιὰ τὴ μεταφορὰ
θ. εὐχαριστίας ἀπὸ εὐλαβεῖς γυναῖκες, ἢ ἀκόμα
καὶ ἀπὸ ἀλλόπιστες, γιὰ νὰ μεταλάβουν μελλο-
θάνατοι αἰχμάλωτοι χριστιανοί.
«Περὶ δέγε τῶντὴνκοινωνίανδιακομιζουσῶν
γυναικῶν τοῖς βαρβαρικοῖς οἴκοις ἐγκεκλεισμέ-
νοις χριστιανοῖς, τοῦτο διώρισται, ὡς εὐσχήμο-
νας εἶναι χρὴ ταύτας, καὶ οἷαι δ’ ἂν ἐν παρθενίᾳ
ἢ σεμνῷ γήρᾳ κοσμούμεναι, καὶ ἄξιαι εἰς διακο-
νίαν καὶ εἰς διακόνων παραδεχθῆναι βαθμόν.
Εἰ
δὲ τοιούτων ἀπορία εἶναι δοκεῖ, μηδὲ τὰς πίστεως
38
Ὅπ.π., στ. 812DE.
39
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ - ΣΠ. ΤΡΩΙΑΝΟΥ, Τὰ
γυναικεῖα πάθη καὶ οἱ νομοκανονικὲς πηγές, Πρακτικὰ
Θ΄ Πανελληνίου ἱστορικοῦ συνεδρίου (Μάιος 1988),
Θεσσαλονίκη 1988, σσ. 31-46. ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ, Ἡ νεαρὰ 17
Λέοντος τοῦ Σοφοῦ καὶ μία ἐπιτομή της, Βυζαντιναὶ
Μελέται 1 (1988) 32-51. ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ, Die Kanonischen
AntwortendesNiko-laos IIIGrammatikos andenBishof
von Zetounion, Byz. Zeit. 82 (1989) 236. Βλ. καὶ Π. ΣΙΜΙ-
ΓΙΑΤΟΥ, Ὁ μετὰ τὴν γέννησιν καθαρμὸς τῶν γυναικῶν,
Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 45 (1962) 108-118 καὶ τὴν ἀπά-
ντηση σὲ αὐτὸ τοῦ π. ΚΩΝΣΤ. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ, Ὁ μετὰ
τὴν γέννησιν καθαρμὸς τῶν γυναικῶν, ὅπ.π., 46 (1963)
223-229. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Αἱ εὐχαὶ ἐπὶ τῇ γεννήσει παιδίου,
ὅπ.π., 79 (1996) 487-504. Ι. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ, Ἀπαντήσεις
..., τ. Α΄, Θεσσαλονίκη 1967, σσ. 147-148. Γ. ΠΟΥΛΗ, Δό-
λος καὶ πλάνη γιὰ τὸν ἄδικο χαρακτήρα τῆς πράξης στὸ
Ἐκκλησιαστικὸ δίκαιο, Θεσσαλονίκη 1984, σ. 27 ἑξ.
40
Γ. ΡΑΛΛΗ - Μ. ΠΟΤΛΗ, ὅπ.π., τ. Δ΄, σ. 477. Ὁ Βαλσαμὼν
λέει τὰ ἴδια καὶ στὸ σχόλιό του στὸν κανόνα 15 τῆς Δ΄
Οἰκουμενικῆς συνόδου. «Τὰ τοῦ παρόντος κανόνος (15ου
Πενθέκτης) πάντη ἐσχόλασαν· διακόνισσα γὰρ σήμερον
οὐ χειροτονεῖται, κἂν καταχρηστικῶς τινας τῶν ἀσκη-
τριῶν διακόνισσαι λέγονται· ὅτι κανών ἐστι διοριζόμε-
νος μὴ εἰσέρχεσθαι γυναῖκας ἐν τῷ βήματι. Ἡ γοῦν μὴ
δυναμένη ἐν τῷ βήματι εἰσελθεῖν, πῶς τὰ τῶν διακόνων
ἐνεργήσει;» (Γ. ΡΑΛΛΗ - Μ. ΠΟΤΛΗ, ὅπ.π., τ. Β΄, σσ. 255-
256). Πρβλ. κανόνα 14Πενθέκτης καὶ τὸ σχόλιο τοῦ ἰδίου
(ὅπ.π., σσ. 337-338).
41
Α. Ν. ALMAZOV, Neizdannye Kanonitcheskie otvêty
Konstantinopol’skago patriarkha Luki Khisoverga i
metropoleta Rodosskago Nila, Ὀδησσὸς 1903, σσ. 24-25.
