90
Eνατενίσεις
γουμένως ὁ ὁσιώτατος Ἄνθιμος, «μαθητὴς καὶ
συνόμιλος» τῶν Σιτᾶ καὶ ἁγίουΜαρκιανοῦ πρε-
σβυτέρου τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας († μετὰ τὸ
471, μνήμη 10 Ἰανουαρίου): «Ἅμα οὖν Σιτᾷ τινι
οὕτω προσαγορευομένῳ, ἀνδρὶ πανσέμνῳ τὰ
πάντα, καὶ Μαρκιανῷ τῷ τηνικαῦτα λαϊκῷ ὄντι
... μετ’ οὐ πολὺ καὶ τὴν οἰκονομίαν τῆς ἁγιωτά-
της Μεγάλης Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλε-
ως ἐμπιστευθέντι καὶ Ἀνθίμῳ τῷ μεγάλῳ καὶ
θαυμαστῷ ἀνδρὶ τότε δεκάνῳ ὄντι ἐν ὀρδίνῳ
τοῦ θείου παλατίου, ἔπειτα δὲ διακόνῳ γεγονό-
τι, λοιπὸν δὲ καὶ πρεσβυτέρῳ, τῷ καὶ κατακο-
σμήσαντι μετὰ τὴν μετάστασιν τῶν προειρημέ-
νων καὶ
φαιδρύναντι ἐν ταῖς ὑμνῳδίαις διὰ χορῶν
ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν τὰς αὐτὰς παννυχίδας αἷς
προσίδρυσεν ὁ μακάριος Αὐξέντιος
»
7
.
Ἀνάλογες μαρτυρίες περιέχονται διάσπαρ-
τες καὶ στὰ πατερικὰ κείμενα, οἱ ὁποῖες, ὅταν
ἐξαντλητικὰ ἀνθολογηθοῦν, θὰ σχηματίσουν
ἀρκετὰ ἐμφανῶς τὸ πὰζλ γιὰ τὴν ἔκταση τῆς
συμμετοχῆς τῶν γυναικῶν στὴν ψαλμωδία,
καθὼς καὶ γιὰ τὴ στάση τῶν πατέρων ἀπέναντι
σὲ αὐτὴ τὴν πράξη. Ἐνδεικτικὰ καὶ μόνον παρα-
τίθενται ἐδῶ οἱ ἑξῆς μαρτυρίες:
Ὁ ἱ. Χρυσόστομος ἀναφέρει: «Τοσαύτη τῆς
Ἐκκλησίας ἡ εὐγένεια ...· οὐδ’ αὖ ἀνὴρ μὲν παρ-
ρησιάζεται, γυνὴ δὲ καὶ σιγᾷ καὶ ἄφωνος ἔστη-
κεν·
ἀλλὰ πάντες ἐν τῇ αὐτῇ τιμῇ καὶ φωνῇ μιᾷ ἐκ
διαφόρωνγλωττῶνπρὸςτὸντῆςοἰκουμένηςἀναπέ-
μπεται Δημιουργόν»
8
. Ὁ ἴδιος ὁ πατέρας δίνει τὴν
πληροφορία ὅτι ἔψαλλαν καὶ χοροὶ γυναικῶν
κατὰ τὶς λιτανεῖες πρὸς τὰ εὐκτήρια μαρτύρων
καὶ ἁγίων τὴν ἡμέρα τῆς μνήμης τους
9
. Ἐπίσης
ὁ ἅγιος Ἀμβρόσιος Μεδιολάνων ὑποστηρίζει
τὴν ψαλμωδία ἀπὸ γυναῖκες, ἰδίως τῶν Ψαλμῶν,
τοὺς ὁποίους θεωρεῖ ἰδιαζόντως ὠφέλιμους γιὰ
τοὺς πιστούς, ἐπισημαίνοντας ἐν προκειμένῳ
ὅτι ἡ παραίνεση τοῦ ἀπ. Παύλου
(Α΄ Κορ. 14, 34)
,
οἱ γυναῖκες νὰ σιωποῦν κατὰ τὴν ὥρα τῶν συνά-
ξεων, δὲν ἀναφέρεται στὴν ψαλμωδία
10
.
Ἡ ἀνοχὴ τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου στὸ θέμα τῆς
ψαλμωδίας ἀπὸ γυναῖκες ἑδράζεται στὴ βι-
βλικὴ διδασκαλία περὶ τῆς ἰσότητος τῶν φύλων,
ἰδίως στὸ κλασικὸ χωρίο τοῦ ἀπ. Παύλου: «οὐκ
ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ»
(Γαλ. 3, 28)
. Αὐτὴ ἡ ἐπανα-
στατική, ἰδίως γιὰ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, ἀποστο-
λικὴ θέση, ποὺ ἀσφαλῶς ἐξύψωσε τὴ γυναίκα,
δὲν φαίνεται νὰ ὑπερίσχυε στὶς περιπτώσεις
ποὺ ἡ ψαλμωδία ἀπὸ πλευρᾶς τῶν γυναικῶν
ἦταν αἰτία ἀταξίας ἢ σκανδαλισμοῦ, μὲ συνέ-
πεια ὁ ὕμνος νὰ μὴν φθάνει στὸν Θεὸ ἁγνὸς καὶ
ἀκηλίδωτος. Ἔτσι ὁ Ἰσίδωρος Πηλουσιώτης
συμμερίζεται τὴν τότε ἐκκλησιαστικὴ πράξη οἱ
γυναῖκες νὰ ψάλλουν «συνετῶς», ἐπισημαίνει
ὅμως τὶς ἀρνητικὲς συνέπειες ποὺπροκύπτουν,
ὅταν ἡ ψαλμωδία δὲν συστοιχεῖ στὸ ἐκκλησια-
στικὸ ἦθος. «Τὰς ἐν ἐκκλησίαις φλυαρίας κατα-
παῦσαι βουλόμενοι οἱ τοῦ Κυρίου ἀπόστολοι
καὶ τῆς ἡμῶν παιδευταὶ καταστάσεως,
ψάλλειν
ἐν αὐταῖς τὰς γυναῖκας συνετῶς συνεχώρησαν
. Ἀλλ’
ὡς πάντα εἰς τοὐναντίον ἐτράπη τὰ θεοφόρα
διδάγματα· καὶ τοῦτο εἰς ἔκλυσιν καὶ ἁμαρ-
τίας ὑπόθεσιν τοῖς πλείοσι γέγονε. Καὶ κατά-
νυξιν μὲν ἐκ τῶν θείων ὕμνων οὐχ ὑπομένουσι·
τῇ δὲ τοῦ μέλους ἡδύτητι εἰς ἐρεθισμὸν παθη-
μάτων χρώμενοι, οὐδὲν αὐτὴν πλέον τῶν ἐπὶ
τῆς σκηνῆς ᾀσμάτων λογίζονται. Χρή, τοίνυν,
εἰ μέλλομεν τὸ τῷ Θεῷ ἀρέσκειν ζητεῖν, καὶ τὸ
κοινῇ συμφέρον ποιεῖν, παύειν ταύτας καὶ τῆς
ἐν ἐκκλησίαις ᾠδῆς καὶ τῆς ἐν πόλει μονῆς, ὡς
χριστοκαπήλους καὶ τὸ θεῖον χάρισμα μισθὸν
ἀπωλείας ἐργαζομένας»
11
.
Ἡ ἀντίρρηση τοῦ Ἰσιδώρου Πηλουσιώτη
σχετιζόταν ἀποκλειστικὰ μὲ τὴν ἠθικὴ βλάβη,
χωρὶς νὰ θέτει σὲ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο τὸ θέμα
ἐπὶ τῆς διαφορᾶς φύλου. Ἐξάλλου οἱ «παιδευ-
ταί», δηλ. οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ πατέρες, ἐπέτρε-
ψαν τὴ «συνετὴ» ψαλμωδία ἀπὸ τὶς γυναῖκες,
γιὰ νὰ ἀντιμετωπισθοῦν οἱ φλυαρίες τους κατὰ
τὴν ὥρα τῶν λατρευτικῶν συνάξεων. Ἦταν ἕνας
δόκιμος παιδαγωγικὸς τρόπος, καθ’ ὃσον διὰ
τῆς συμμετοχῆς στὰ ψαλλόμενα ἔδινε τὴ δυνα-
τότητα περισυλλογῆς τοῦ νοῦ καὶ κατ’ ἐπέκτα-
ση κατανοήσεως τῶν λειτουργικῶν κειμένων.
Τὰπράγματα ἦταν ἀκόμαπιὸ ἀνεκτικὰ στὴν
περίπτωση ποὺ οἱ ψάλτριες ἀνῆκαν στὴ χορεία
7
PG 114, 1380BC.
8
Ὁμιλία 4 παραινετικὴ λεχθεῖσα ἐν τῷ ναῷ τῆς ἁγίας
Ἀναστασίας πρὸς τοὺς ἀπολειφθέντας …, PG 63, 487.
Πρβλ. ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Ἑρμηνεία εἰς τοὺς Ψαλμούς, 46, 5, PG
55, 215 141, 4, PG 55, 462- 463. Ὁμιλία 18 εἰς Β΄ Κορινθ.,
PG 61, 527. Ὁμιλία 19 εἰς Ἐφεσίους, PG 62, 129. Ὁμιλία 9
εἰς Κολασσαεῖς, PG 62, 364. Ὁμιλία 19 εἰς Ματθαῖον, PG
57, 277.
9
Βλ. σχετικὰ στὸ W. MAYER καὶ P. ALLEN, John
Chrysostom, Νέα Ὑόρκη 2000, σσ. 85-92 καὶ SUSAN
ASHBROOK-HARVEY, Performance as exegesis.
Women’s liturgical Choirs in Syriac tradition, στὸ
Inquiries into eastern christian worship. Selected
papers of the Second Interna-tional Congress of the
Society of the Oriental Liturgy, Rome 17-21, September
2008, ed. by B. GROEN, ST. HAWKES-TEEPLES, ST.
ALEXOPOULOS, Peeters, Leuven, Paris, Walpole MA
2012, σσ. 52-53.
10
Βλ. στοῦ J. MCKINNON, Music in Early Christian
Literature, Cambridge 1987, σσ. 126-127.
11
Ἐπιστολὴ 90 Ἰσιδώρῳ ἐπισκόπῳ, PG 78, 244D-245A
(βλ. Η. ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ, ὅπ.π., σσ. 89-90). Βλ. σχετικὰ Π.
