Ενατενίσεις | Τεύχος 17 Μάιος - Αύγουστος 2012 | Ιερά Μητρόπολις Κύκκου και Τηλλυρίας - page 82

80 Eνατενίσεις
O κυκλικός χρόνος
Η ι­δέ­α του «ταυ­τό­χρο­νου» συν­δέ­θη­κε α­πό
α­μνη­μο­νεύ­των ε­πο­χών με την ει­κό­να του «κύ­
κλου», κα­θώς η σχέ­ση χώ­ρου και χρό­νου εί­ναι
ί­δια με αυ­τήν που έ­χει η ευ­θεί­α σε σχέ­ση με
τον κύ­κλο. Το πρό­βλη­μα του τε­τρα­γω­νι­σμού
του κύ­κλου δεν εί­ναι ι­δι­ο­τρο­πί­α των «μα­θη­
μα­τι­κών», αλ­λά έ­να πρό­βλη­μα ρι­ζω­μέ­νο στην
ε­σώ­τα­τη ύ­παρ­ξή μας. Ο κύ­κλος δεν εί­ναι μια
σει­ρά α­πει­ρο­στών ευ­θει­ών. Κά­θε ση­μεί­ο του
εί­ναι ταυ­τό­χρο­να το ε­πό­με­νο ση­μεί­ο. Μπο­
ρού­με να γρά­ψου­με μια ε­φα­πτο­μέ­νη στον κύ­
κλο, αλ­λά στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα δεν πρό­κει­
ται να αγ­γί­ξει τον κύ­κλο, ε­κτός και αν δού­με
το θέ­μα αυ­στη­ρώς μα­θη­μα­τι­κά.
Κα­τά τον ί­διο τρό­πο μπο­ρού­με να πε­ρά­
σου­με α­πό το χρό­νο στο χώ­ρο, μό­νο αν τον
δού­με ως έ­να συ­νε­χές, πά­λι με τημα­θη­μα­τι­κή
έν­νοι­α. Ο αυ­θεν­τι­κός χώ­ρος δεν εί­ναι μια ε­πι­
φά­νεια που μπο­ρεί να δι­αι­ρε­θεί, κα­τά τον ί­διο
τρό­πο που δεν μπο­ρεί να δι­αι­ρε­θεί ο αυ­θεν­τι­
κός χρό­νος. Α­πό φι­λο­σο­φι­κή ά­πο­ψη ο χώ­ρος
δεν βι­ώ­νε­ται ως συ­νε­χές, αλ­λά ως έ­νας α­ριθ­
μός νη­σί­δων α­νά­με­σα στις ο­ποί­ες υ­πάρ­χει μό­
νον «κε­νό». Συ­νε­πώς, τό­σο ο χώ­ρος ό­σο και ο
χρό­νος δεν εί­ναι πα­ρά μορ­φές της ζω­ής, που
δη­μι­ουρ­γεί ε­πι­λέ­γον­τας κα­θο­ρι­στι­κά ση­μεί­α
και δι­α­στή­μα­τα στο χω­ρο­χρο­νι­κό συ­νε­χές. Ο
χώ­ρος στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα που βι­ώ­νου­με
δεν εί­ναι έ­να α­φη­ρη­μέ­νο μέ­γε­θος, αλ­λά μια
σει­ρά «τό­πων», ό­πως ο χρό­νος εί­ναι μια σει­
ρά φευ­γα­λέ­ων στιγ­μών. Αυ­τές τις στιγ­μές τις
α­πο­κα­λού­με ε­ορ­τα­σμούς και συν­δέ­ον­ται στε­
νά μέ­σω του «η­με­ρο­λο­γί­ου» με τις κυ­κλι­κές
ε­ναλ­λα­γές του χρό­νου. Ο θε­ρι­σμός, η σπο­ρά,
η α­να­το­λή ή η δύ­ση ε­νός ου­ρά­νιου σώ­μα­τος
εί­ναι τα πραγ­μα­τι­κά δε­δο­μέ­να, οι «πλη­ρο­φο­
ρί­ες» α­πό τις ο­ποί­ες ε­ξαρ­τά­ται η ζω­ή μας μέ­σα
στο χρό­νο.
Στην αρχαία Ρώμη το η­με­ρο­λό­γιο - δη­λα­
δή οι η­μέ­ρες τη σπο­ράς, του θε­ρι­σμού, του γά­
μουκ.λπ. - δι­α­κη­ρύσ­σον­τανμε ε­πί­ση­μο τρό­πο
α­πό τον r­ex s­a­c­r­o­r­um, Βα­σι­λέ­α των Ι­ε­ρουρ­γι­
ών και δι­ά­δο­χο του βα­σι­λιά, κα­τά τις Νό­νες,
στο πρώ­το τέ­ταρ­το της σε­λή­νης. Οι Αζ­τέ­κοι
με τη σει­ρά τους ο­νό­μα­ζαν την πε­ρί­ο­δο των
πε­νήν­τα δύ­ο χρό­νων, «δε­μά­τι του χρό­νου».
Στο τέ­λος αυ­τής της πε­ρι­ό­δου ό­λες οι φω­τι­ές
έ­σβη­ναν για να α­νά­ψουν εκ νέ­ου, υ­πο­δει­κνύ­
ον­τας τη φω­τιά ως μέ­σο μέ­τρη­σης των χρο­νι­
κών δι­α­στη­μά­των. Αν δεν προ­κη­ρυσ­σό­ταν το
νέ­ο η­με­ρο­λό­γιο τα πάν­τα στα­μα­τού­σαν, περ­
νών­τας στη λή­θη (της Ω­ραί­ας Κοι­μω­μέ­νης
του Κά­στρου).
Ποι­ος εί­ναι αυ­τός που προ­κη­ρύσ­σει το νέ­ο
η­με­ρο­λό­γιο; Ο άν­θρω­πος, ως αν­τι­πρό­σω­πος
και αγ­γε­λι­α­φό­ρος της αρ­χέ­γο­νης ον­τό­τη­τας
που προ­κή­ρυ­ξε τον «αρ­χέ­γο­νο χρό­νο». Η αν­
θρώ­πι­νη προ­κή­ρυ­ξη δεν εί­ναι πα­ρά μί­μη­ση
και ε­πα­νά­λη­ψη της αρ­χι­κής προ­κή­ρυ­ξης,
της αρ­χέ­γο­νης ον­τό­τη­τας, της ί­διας της Αρ­
χής που βρί­σκε­ται πί­σω α­πό τη Δη­μι­ουρ­γί­α.
Σύμ­φω­να με τα λό­για ε­νός θρη­σκευ­ό­με­νου
φι­λο­σό­φου, του Βάλ­τερ βαν ντερ Βόγ­κελ­βα­
ϊντ: Ε­κεί­νος που δεν εί­χε πο­τέ αρ­χή, Ε­κεί­νος
που μπο­ρεί να φτιά­ξει μια v­έ­α αρ­χή, Ε­κεί­νος
σί­γου­ρα μπο­ρεί να φέ­ρει και το τέ­λος ή την αι­
ω­νι­ό­τη­τα.
O μυ­θι­κός χρό­νος
Ση­μαν­τι­κή πα­ρά­με­τρος στην αν­τί­λη­ψη
του χρό­νου εί­ναι η συ­νεί­δη­ση του «μύ­θου» ως
«α­λη­θι­νής ι­στο­ρί­ας» και ό­χι ως πα­ρα­μυ­θιού,
ό­πως τοναν­τι­λαμ­βά­νε­ται οπο­λύςκό­σμος.Κά­
τι σαν σκεύ­ος με­τα­φο­ράς της α­λή­θειας για να
την δε­χθεί ο άν­θρω­πος. Ηαυ­θεν­τι­κή ση­μα­σί­α
του μύ­θου α­να­φέ­ρε­ται σε γε­γο­νός που η «συλ­
λο­γι­κή μνή­μη» δι­α­φύ­λα­ξε μέ­σω του χρό­νου
με τον δι­κό της τρό­πο. Κι αυ­τό για­τί η έν­νοι­α
μύ­θος και η έν­νοι­α χρό­νος εί­ναι α­να­πό­σπα­
στα συν­δε­δε­μέ­νες, κα­θώς ο μύ­θος πα­ρά­γει το
χρό­νο, τον γε­μί­ζει με πε­ρι­ε­χό­με­νο και μορ­φή.
Α­νά­με­σα στα α­πο­κτή­μα­τα του πρω­τό­γο­νου
αν­θρώ­που, έ­τσι ό­πως τα α­ξι­ο­λο­γούν οι σύγ­
χρο­νοι αν­θρω­πο­λό­γοι, ε­κτός α­πό τα ό­πλα, τα
σκεύ­η και τα ερ­γα­λεί­α, α­να­φέ­ρον­ται ε­πί­σης οι
χο­ροί, τα τρα­γού­δια, οι ι­στο­ρί­ες, οι τε­λε­τουρ­
γί­ες και τα ο­νό­μα­τα. Ό­λα αυ­τά εί­ναι μορ­φές
έκ­φρα­σης του μύ­θου που περ­νά α­πό γε­νε­ά σε
γε­νε­ά (η δη­μι­ουρ­γί­α κα­τά την Πα­λαι­ά Δι­α­θή­
κη, το προ­πα­το­ρι­κό α­μάρ­τη­μα). Ο μύ­θος και
η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα εί­ναι άρ­ρη­κτα συ­νυ­φα­
σμέ­νες έν­νοι­ες με κυ­ρι­ο­λε­κτι­κή έκ­φρα­ση μέ­
σα στη ζω­ή. Με αυ­τή την έν­νοι­α ο μύ­θος εί­ναι
ζω­ή και η ζω­ή μύ­θος. Ηαρ­χή του κό­σμου, της
αν­θρω­πό­τη­τας, η αρ­χή της ζω­ής και του θα­
νά­του, του ζω­ι­κού και τουφυ­τι­κού βα­σί­λει­ου,
η αρ­χή του κυ­νη­γιού και της καλ­λι­έρ­γειας, η
αρ­χή της φω­τιάς, της λα­τρεί­ας, των μυ­η­τι­κών
τυ­πι­κών και των θε­ρα­πευ­τι­κών δυ­νά­με­ων
εί­ναι μυθικά γε­γο­νό­τα α­πο­μα­κρυ­σμέ­να στο
χρό­νο.