Eνατενίσεις
73
σεις στη γλώσσα του λαού, που έγιναν παροιμιώ-
δεις ή χρησιμοποιούνται αυθόρμητα στην καθη-
μερινή του ομιλία, προέρχονται συνήθως από τα
Ευαγγέλια, ιδίως από αυτά που διαβάζονται στη
θεία λατρεία και ακόμη ειδικότερα τηνΜ. Εβδομά-
δα, όχι όμως ιδιαίτερα από τον Απ. Παύλο. Βέβαια
έχει επισημανθεί η χρήση Παύλειων εκφράσεων
από τον ελληνικό λαό
4
, αλλά είναι αισθητά πιο πε-
ριορισμένη σε σύγκριση με την καθημερινή χρή-
ση εκφράσεων από τα Ευαγγέλια
5
. Ακόμη και η
θεολογική, σε βαπτισματική συνάφεια, φράση του
Παύλου «ο αποθανών δεδικαίωται από της αμαρ-
τίας» (Ρωμ. 6,7), που δηλώνει την απαλλαγή από
τη δύναμη της αμαρτίας του ανθρώπου που πέθα-
νε με τον Χριστό κατά το βάπτισμα σύμφωνα άλ-
λωστε και με τη γενική αρχή ότι ο πεθαμένος δεν
μπορεί πια να αμαρτήσει, χρησιμοποιείται από το
λαό τελείως παρερμηνευμένη, για να δηλώσει την
απαλλαγή του πεθαμένου στις συνειδήσεις των
συγγενών και φίλων από κατηγορίες για κάποια
παραστρατήματα για τα οποία δεν πρέπει πλέον
να κακολογείται. Φαίνεται ότι η υψηλή θεολογι-
κή σκέψη του Απ. Παύλου που κίνησε τον κάλαμο
των πατέρων της Εκκλησίας και ενέπνευσε τους
θεολόγους δια μέσου των αιώνων δεν συγκίνησε
τη λαϊκή ευσέβεια, στην οποία επέδρασαν περισ-
σότερο λαϊκοί άγιοι με μεγάλη θαυματουργική
δραστηριότητα, η οποία αγγίζει ως γνωστόν περισ-
σότερο τη λαϊκή ψυχή από ό,τι η υψιπετής θεολο-
γική σκέψη.
Μια ακόμη αιτία αναχαίτισης του Παύλειου
λόγου από την εξάπλωσή του στην ελληνική κοι-
νωνία μπορεί να αναζητηθεί στις αιτιάσεις ορισμέ-
νων δήθεν προοδευτικών διανοητών, οι οποίοι με
επιπόλαια και επιστημονικά αθεμελίωτα δημοσι-
εύματα διαβάλλουν συχνά τον Παύλο ως μισογύ-
νη, λησμονώντας ότι ο Παύλος είναι αυτός που δι-
ακήρυξε το επαναστατικό για την εποχή του
«οὐκ
ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ
ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ
ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ»
(Γαλ. 3,28) και
πολλά άλλα παρόμοια.
Καθώς αρχίσαμε προηγουμένως να θίγουμε το
θέμα της επίδρασης του Παύλου στην νεοελληνι-
κή κοινωνία, χρησιμοποιήσαμε την έκφραση «εκ
πρώτης όψεως»και καταγράψαμεμιαπραγματικό-
τητα όπως εμπίπτει στην παρατήρησή μας «με μια
πρώτη ματιά». Αν προσπαθήσουμε τώρα να εισχω-
ρήσουμε λίγο βαθύτερα στη Νεοελληνική πραγ-
ματικότητα, θα διαπιστώσουμε ότι υφίστανται
κάποιες βασικές προϋποθέσεις που επιτρέπουν να
ανιχνεύσουμε την Παύλεια παρουσία άλλοτε ίσως
λανθάνουσα και άλλοτε περοσσότερο εμφανή. Την
προσπάθεια αυτή ενισχύουν οι ακόλουθες παρα-
τηρήσεις:
1.
Πέρααπό τις επιστολές τουΑπ.Παύλουπρος
τις Εκκλησίες των ελληνικών πόλεων Φιλίππων,
Θεσσαλονίκης και Κορίνθου, που η διαφύλαξή
τους, πριν από την έντυπη έκδοσή τους, εξασφα-
λίσθηκε σε χιλιάδες χειρογράφων σε βιβλιοθήκες
της χώρας από την Εθνική Αθηνών μέχρι και τις
μικρές τοπικές βιβλιοθήκες (με ενδεχομένως ακα-
ταλογογράφητα ακόμη χειρόγραφα) και με αποκο-
ρύφωμα τις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους, πέρα
από τους ιερούς ναούς στο όνομα του Απ. Παύλου,
τα παρεκκλήσια και τις πολυάριθμες βυζαντινές
εικόνες, πρέπει να αναφέρουμε τις άπειρες και εν
πολλοίς ακατάγραφες ακόμη τοπικές παραδόσεις
στην Κύπρο και την λοιπή Ελλάδα για τον Απ.
Παύλο.
Οι παραδόσεις αυτές, που δεν επιτρέπει ο χώ-
ρος εδώ να παρουσιάσουμε, μαρτυρούν ότι η ελλη-
νική λαϊκήψυχή κρατάει στη μνήμη της ζωντανό
το πέρασμα του Απ. Παύλου και η μνήμη της αυτή
αποτυπώνεται σε τοποθεσίες, σε διηγήσεις, ή σε
άλλες εκφάνσεις που δεν μπορούμε να πούμε ότι
είναι άσχετες ή ανεξάρτητες από την ευσέβεια του
ελληνικού λαού.
«Είμαστε ένας λαός - έλεγε ο Σεφέρης το 1964
κατά την τελετή της αναγόρευσής του σε επίτιμο
Διδάκτορα από τη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ.-
με παλικαρίσια ψυχή, που κράτησε τα βαθιά κοι-
τάσματα της μνήμης του σε καιρούς ακμής και σε
αιώνες διωγμών και άδειων λόγων. Τώρα που ο τρι-
γυρινός μας κόσμος μοιάζει να θέλει να μας κάνει
τρόφιμους ενός οικουμενικού πανδοχείου, θα την
απαρνηθούμε άραγε αυτή τη μνήμη; Θα το παρα-
δεχτούμε τάχα να γίνουμε απόκληροι; Δε γυρεύω
μήτε το σταμάτημα, μήτε το γύρισμα προς τα πίσω.
4
Βλ. Δ. Λουκάτου, «Locutions proverbiales du peuple
Grec venant des epitres de Saint Paul», στο L’Hellénisme
contemporain, Αθήνα, Μάιος-Ιούνιος 1951, σ. 247-257. Με-
ταξύ των Παύλειων εκφράσεων ο καθηγητής Δ. Λουκάτος
αναφέρει και τις ακόλουθες: «Άλλη δόξα ηλίου, άλλη δόξα
σελήνης», «άρρητα ρήματα», «έγινα τα πάντα τοις πάσι»,
«έκαστος εν ω εκλήθη», «εν ριπή οφθαλμού», «εξαγοραζόμε-
νοι τον καιρόν», «οι μέρες είναι πονηρές», «ο μη εργαζόμενος
μη εσθιέτω», κ.ά.
5
Βλ. Δ. Λουκάτου, La Bible dans le parler proverbial du
peuple Grec (Διατριβή στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων),
1950.
