72
Eνατενίσεις
οργανώσεις, οι οποίες, όσο κι αν δεν είχαν στέρεες
θεολογικές βάσεις - όπως συνήθως επικρίνονται - ,
στα μεταπολεμικά χρόνια έπαιξαν σημαντικό ρόλο
στην πνευματική ανασυγκρότηση της χώρας.
Τέλος, η ενασχόληση με τις επιστολές της Κ.Δ.
γενικότερα δεν παρουσίαζε τα ακανθώδη προβλή-
ματα που αντιμετώπιζε η επιστημονική έρευνα
των Ευαγγελίων στη Δύση κατά τις αμέσως μετά
τον πόλεμο δεκαετίες και που οι Δυτικοί τα έλυναν
με το δικό τους τρόπο τον όχι πάντοτε αποδεκτό
από τους Ορθοδόξους.
Για να συνειδητοποιήσει κανείς την έκταση -
αλλά και ποιότητα - τωνΠαύλειων σπουδών στο β
’
μισό του 20
ού
αιώνα αρκεί να κάνει μια σύγκριση
με τις αντίστοιχες σπουδές στο α
’
μισό του αιώνα,
όπως απηχούνται στο βιβλίο του Ν. Λούβαρι,
Ει-
σαγωγή εις τας περί Παύλον σπουδάς,
1η έκδοση
1919, 2
η
έκδοση 1960. Στον Πρόλογο της 1ης έκδο-
σης, αφού παραθέτει τη γνώμη του διακεκριμένου
γερμανού φιλολόγουWilamowitz «ότι τρείς άνδρες
δύνανται να εξάρωσι και ενισχύσωσι ό,τι πλείστον
το φρόνημα των ανθρώπων ο Πλάτων, ο Γκαίτε
και ο Παύλος», προλαμβάνει ο Ν. Λούβαρις την δι-
καιολογημένη έκπληξη του Έλληνα αναγνώστη
για τη φράση αυτή, δεδομένου ότι ο Έλληνας δεν
γνωρίζει ως ώφειλε τον Παύλο. Τούτο το αποδίδει
στο ότι η «θρησκευτική ημών αγωγή είναι πάντη
πλημμελής» και συνεχίζει: «ούτω και του μεγά-
λου αποστόλου γνώσιν τινα κεκτήμεθα μόνον δια
των επ’ εκκλησίας αναγινωσκομένων περικοπών
εκ των επιστολών αυτού». Αυτά λοιπόν το 1919.
Ηκατάσταση όμως άλλαξε δραματικά στη δεύ-
τερη πεντηκονταετία του αιώνα, ειδικά στις Παύ-
λειες σπουδές.
* * *
Και τώρα προβάλλει ένα λεπτό και δύσκολο
ερώτημα: Η έκρηξη αυτή των Παύλειων επιστη-
μονικών σπουδών είχε και την ανάλογη επίδραση
στη Νεοελληνική κοινωνία; Εκ πρώτης όψεως η
απάντηση δεν φαίνεται να είναι απαλλαγμένη από
κάποιες απαισιόδοξες διαπιστώσεις. Διότι: Ο Απ.
Παύλος, που κυριάρχησε στις θεολογικές σπουδές,
δεν φαίνεται να επέδρασε ιδιαίτερα εντυπωσιακά
στην Νεοελληνική κοινωνία. Αγιογραφικές φρά-
Από την τέλεση Πανηγυρικού Εσπερινού στην Πνύκα, κατά την εορτή του Αποστόλου Παύλου
