68
Eνατενίσεις
Ο Σωκράτης περιγράφει, στην Πολιτεία του
Πλάτωνα, τον διάλογό του ο οποίος διαμείφθηκε
στο σπίτι του Πολέμαχου, στον Πειραιά, μεταξύ
αυτού και αρκετών έγκριτων προσώπων. Ο διάλο-
γος περιστράφηκε γύρω από το καίριο ζήτημα της
δικαιοσύνηςστοπεριβάλλονμιαςφανταστικήςπο-
λιτείας, της Καλλίπολης, με άρχοντες φιλοσόφους.
Το κτίσιμο της ιδανικής πολιτείας του Πλάτωνα
έχει ως βάση της τον άνθρωπο, ο οποίος ισορροπεί
τα πάθη και ελαττώματά του, αποβλέπει στην αλη-
θινή γνώση, προσεγγίζει την τελειότητα και βρί-
σκεται στα ίχνη της θεϊκής συμπεριφοράς. Ο τερ-
ματισμός όμως μιας τέτοιας κατάστασης επέρχεται
όταν οι νόμοι παύουν στην πράξη να ισχύουν, οι
τάξεις των πολιτών διχογνωμούν, καθώς και οι άρ-
χοντες μεταξύ τους. Τότε εμφανίζονται οι δήθεν
σωτήρες, μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση κα-
τέχουν οι πολιτικοί, όπως και οι επιστήμονες της
οικονομίας, που συνήθως καπηλεύονται τα ιερά
και όσια ή δεν αντιλαμβάνονται ότι με τις απόψεις
και ενέργειές τους αργά ή γρήγορα οδηγούν στη
διαφθορά τους πάντες και τα πάντα, ενώ και ορι-
σμένοι από αυτούς διαφθείρονται στο έπακρο, με
συνέπειες ανεπανόρθωτες.
Είχε προηγηθεί βεβαίως του εγχειρήματος αυ-
τού του Πλάτωνα ο Ησίοδος, ο οποίος ανταποκρι-
νόμενος στις ονειροπολήσεις του αρχαίου κόσμου
περιέγραψε το ουτοπικό όνειρό του, μιλώντας για
το χρυσό γένος των ανθρώπωνπου έπλασαν οι θεοί
του ελληνικού Δωδεκαθέου. Το γένος αυτό των
ανθρώπων κατοικούσε στη γη, μη γνωρίζοντας
κόπο και πόνο και απολαμβάνοντας τους καρπούς
που άφθονα αυτή τους πρόσφερε. Διατηρούσε τη
νεότητά του και ζούσε σε πλήρη αρμονία με τους
θεούς. Αυτή ήταν η ευδαιμονιστική ουτοπία του
Ησίοδου (Έργα και Ημέραι, 109-120).
Μεταξύ αυτών που ακολούθησαν τον Ησίο-
δο ήταν ο Οβίδιος, που στις Μεταμορφώσεις του
(Metamorf., 1.89-93) έκανε λόγο γιαμια χρυσή επο-
χή ευτυχισμένης ζωής, για να έρθει στη συνέχεια,
από την εποχή της Αναγέννησης και εξής, μια σει-
ράαπόοραματιστές-ουτοπιστέςμε επικεφαλής τον
Thomas More, στον οποίο οφείλεται και το όνομα
του φαινομένου, το οποίο προήλθε από τον τίτλο
του έργου του, στα λατινικά, «Utopia» (1518).
Ο όρος από το αρνητικό μόριο «ου» και τη
λέξη «τόπος» δηλώνει την μη ύπαρξη τόπου, το
μη υφιστάμενο, το μη πραγματικό, το αποκύημα
φαντασίας. Με τον αφηγητή Hythloday (από το
ελληνικό «ύθλος»=μωρολογία, φληνάφημα) ει-
σάγει ο Thomas More τον ουτοπικό μύθο του με
την ανακάλυψη ενός νησιού, όπου οι κάτοικοί του
έχουν συγκροτήσει πόλεις των οποίων οι πολίτες
ζουν υπό ένα ιδανικό κοινωνικό καθεστώς. Πα-
ρόμοια κατεύθυνση ακολούθησε και ο Tommaso
Domenico Campanella, ο σπουδαίος αστρονόμος
και θεολόγος, που με το έργο του Η Πόλη του
Ήλιου (1602/1623), επιχείρησε να προβάλει την
ανάγκη δημιουργίας μιας κοινωνίας που να εδρά-
ζεται στην κοινότητα των αγαθών (κοινοκτημοσύ-
νη).
Αυτές και άλλες πολλές καταγεγραμμένες από
τη λογοτεχνία αλλά και από την καθημερινότητα
της πολιτικής ζωής είναι οι ουτοπιστικές θεωρή-
σεις της ζωής. Όλες παρουσιάζονται στο πλαίσιο
μιας οργανωμένης ζωής, κωδικοποιημένης ευ-
τυχίας των ανθρώπων. Είναι αξιοσημείωτο όμως
ότι η εμφάνιση της μιας ουτοπίας ακολουθείται
από κάποια άλλη που στέκεται συνήθως άντικρυς
στην πρώτη, που δεν την αποδέχεται και ζητάει να
την ανατρέψει ή τέλος πάντων να την αντικατα-
στήσει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πρόσφα-
του παρελθόντος και του παρόντος η ουτοπία της
κοινοκτημοσύνης, της οικουμενικής κυριαρχίας
της λευκής φυλής, της φυλετικής καθαρότητας,
του καπιταλισμού και εκείνη του κομμουνισμού,
της παγκοσμιοποίησης.
Αυτή την τάση, πάντως, της ανατροπής της
μιας ουτοπίας από την άλλη, μας την έδωσε με
αριστουργηματικό τρόπο ο δραματουργός Αριστο-
φάνης με το περίφημο έργο του «Οι όρνιθες». Οι
ήρωές του Πεισθέτερος και Ευελπίδης πρωταγω-
νιστούν στην ανατροπή μιας οικείας τους πραγμα-
τικότητας, την οποία απορρίπτουν και πασχίζουν
να την αντικαταστήσουν με μια δικής τους επινό-
ησης φανταστική ουτοπική λύση. Πρόκειται για
